Page 20 - Fen Lisesi Kimya 11 | 4. Ünite

4. BÖLÜM TEPKİME ISILARININ
TOPLANABİLİRLİĞİ

■ Tepkimeler toplandığında entalpiler de toplanır mı?
■ Tepkimeler ters çevrildiğinde ve bir sayı ile çarpıldığında tepkime ental-
pisi nasıl etkilenir?

4.4.1. Hess Yasası

Birçok bileşik, elementlerinden doğrudan elde edilemez. Bazen tep-
kimeler çok yavaştır veya tepkimelerden elde edilmek istenen bileşik,
birden fazla basamaktan meydana gelen tepkimeler sonucu oluşabi-
o
lir. Böyle durumlarda ∆H dolaylı bir yöntemle bulunur. Dolaylı yöntem
Hess’in tepkime ısılarının toplanabilirliği ilkesine dayanır ve adını İs-
viçreli kimyacı Germain Hess’ten (Cörmin Hes) alır (Görsel 4.7). Hess
Yasası’na göre “Tepkimeye girenlerin ürünlere dönüşümündeki ental-
pi değişimi, tepkimenin bir basamakta veya birden fazla basamakta
gerçekleşmesine bağlı olmaksızın aynı değerdedir.” Diğer bir deyişle
o
herhangi bir tepkimenin ∆H değerini bulmak için bu tepkime, toplam-
ları yine kendisini verecek şekilde bir seri tepkimeye bölünür. Toplam
o
tepkime için ∆H değeri bölünen bu ara basamaklardan bulunur. Hess
o
Görsel 4.7: Germain Hess (Temsilî) Yasası, H’nin bir hâl fonksiyonu olması esasına dayanır. ∆H değeri ilk
ve son hâle bağlıdır. Entalpi değişimi tepkimenin bir basamakta veya
birden fazla basamakta gerçekleşmesine bağlı değildir.

Hess Yasası ile ilgili bir benzetme şu şekilde yapılabilir: Bir binanın
birinci katından altıncı katına asansörle çıkılmak istensin. İster binanın
altıncı katına doğrudan çıkılsın, isterse her katında durarak çıkılsın ka-
Entalpi(H)
zanılan potansiyel enerji her katta durulmasına veya doğrudan altıncı
Girenler kata çıkılmasına bağlı olmaksızın aynı değerdedir.

Ara basamak tepkimelerinin denk olması gerekir. Her bir tepkimenin
toplanmasıyla hedef tepkimenin entalpisi, uygun tepkimeler dizisinden
∆H yararlanılarak hesaplanabilir. Tepkimenin entalpi değişimi (∆H), tepki-
1
meyi oluşturan ara basamakların entalpi değişimleri toplamına eşittir.

∆H ∆H = ∆H + ∆H + ∆H + …… şeklinde ifade edilir (Görsel 4.8).
2 1 2 3
Hess Yasası’na göre entalpi değişimi hesaplanacak olan tepkimenin

∆H = ∆H + ∆H elde ediliş denklemini verecek ara basamak tepkimeleri düzenlenir. Bu
1 2
düzenleme de şu kurallara uyulur:
■ Tepkime ters çevrildiğinde ∆H değerinin işareti değişir.
Ürünler
Görsel 4.8: Ara tepkimelerin ental- C(k) + O (g) → CO (g) ∆H = -393,5 kJ
2
2
pileri toplamı
CO (g) → C(k) + O (g) ∆H = +393,5 kJ
2 2

254 KİMYA 11. SINIF