Page 44 - Fizik 12 | 1.Ünite

1. ÜNİTE: ÇEMBERSEL HAREKET

1.4.1. Kütle Çekim Kuvveti Nedir?

Evrende kütlesi olan her şey birbirine çekme kuvveti uygular. Güneş
ile gezegenler, gezegenler ile uydular, Dünya ile Ay arasında bir kütle
çekim kuvveti vardır. Bu kuvvet Ay’ın Dünya çevresinde dolanımında
etkilidir (Görsel 1.21).

Newton tarafından iki kütle arasında bir çekim kuvvetinin olduğu ve bu
çekim kuvvetinin cisimlerin kütlelerinin çarpımıyla doğru, merkezleri
arasındaki uzaklığın karesiyle ters orantılı olduğu ifade edilir.
m 1

X
Görsel 1.21: Dünya-Ay s�stem� m
F 1 F 2 Y 2

d

 Simülasyon Şekil 1.23: m ve m kütlel� gezegenler arasındak� kütle
1
2
çek�m kuvvet�
X ve Y gezegenlerinin birbirine uyguladığı kütle çekim kuvveti
Newton’ın etki tepki yasasına göre eşit büyüklükte ve zıt yöndedir
(Şekil 1.23).
v
v
v
v
Kütle çek�m kuvvet�n� F 1 =- F 2 , F 1 = F 2
karekoddan
yararlanarak �nceley�n�z. Bu kuvvetlerin büyüklüğü
1 $
F 1 = F 2 = G $ mm 2 bağıntısıyla bulunur.
2
d
m : X gezegeninin kütlesi
1
m : Y gezegeninin kütlesi
2
d : X ve Y gezegenlerinin merkezleri arasındaki uzaklık

$
G: Kütle çekim sabiti ( G = , 6673 10$ - 11 Nm 2
2 )
kg
Kendi ekseni etrafında dönen gezegenler kütle çekim kuvveti etkisiyle
belirli bir yörüngede dolanım hareketi yapar. Bu hareket sırasında
gezegenlerin açısal momentumu korunur. Bunun sebebi yörünge mer-
kezine doğru olan kütle çekim kuvvetininin gezegen üzerinde bir tork
oluşturmamasıdır. Benzer şekilde Ay ve yapay uyduların dolanım hare-
ketinin sebebi de kütle çekim kuvvetidir.

Yapay uydular; iletişim, hava hareketlerinin tespiti ve askerî amaçlı
birçok alanda kullanılmaktadır. İlk yapay uydu 4 Ekim 1957’de
Sovyetler Birliği tarafından uzaya gönderilen Sputnik-1 adlı uydudur
Görsel 1.22: İlk yapay uydu (Görsel 1.22).
Sputn�k-1
Türkiye’nin ilk uydusu Türksat 1A 1994’te uzaya gönderilmiş ancak
teknik nedenlerden düşmüştür. Daha sonra şu an aktif olmayan

58 12. SINIF FİZİK