Page 25 - Fizik 9 | 3.Ünite

Hareket hâlindeki bir aracın sürati araçtaki hız göstergesinden
okunur. Göstergeden okunan değer, hareketlinin o anki süratini ve-
rir. Bu nedenle göstergeden okunan o anki değer ani sürat (anlık
sürat) olarak adlandırılmaktadır. Ani sürat skaler bir niceliktir. Ani
hız (anlık hız) ise hareketlinin herhangi bir andaki hızıdır. Ani hız
vektörel bir büyüklüktür.
Buradaki an kavramı günlük yaşamdan farklı olarak fizik biliminde
tek bir zaman noktasına karşılık gelir. Örneğin belirli bir yükseklikten
bırakılan bir cisim, yer çekimi kuvveti etkisi altında giderek hızlanır.
Cismin yere düşene kadarki anlık hızlarına bakıldığında hızının sü-
rekli arttığı gözlenir. Benzer bir durum uzay mekiklerinin uzaya fırla-
tılışında da görülür. Başlangıçta durgun olan roket harekete geçtiği
andan atmosferi aşıncaya kadar sürekli hızlanır. Dolayısıyla roketin
anlık hızları birbirinden farklı olur. Durgun hâldeki top, futbolcunun
vuruşu ile beraber harekete geçer. Topun herhangi bir andaki hızı,
yörüngesi boyunca herhangi bir andaki diğer hızlarından farklıdır.

3.1.3 FARKLI REFERANS NOKTALARINA GÖRE HAREKET

Günümüzde evrenin oluşumu ile ilgili teorilerden en çok kabul
göreni Büyük Patlama Teorisi’dir. Bu teoriye göre sürekli genişleyen
evrende durağan bir cisme rastlamak neredeyse imkânsızdır. Gök
adalardan (galaksi) atom çekirdekleri etrafında dolanan elektronlara
kadar her şey hareket etmektedir. Dünya’nın kendi ekseni etrafın-
da saatte yaklaşık 1670 km’lik hızla döndüğü, Güneş etrafında da
saatte ortalama 108000 km’lik hızla dolandığı bilinmektedir. Dünya
üzerindeki varlıkların bu hızla döndüğünü hissetmemesinin sebebi
Dünya ile birlikte hareket etmesidir. Öte yandan uzaydan Dünya’ya
bakan bir astronot Dünya’nın bu hızla döndüğünü gözlemleyebilir.
Hareket, belirli bir referans noktasına göre tanımlanır. Astronot örne-
ğinde olduğu gibi gözlemci yeryüzünde bulunuyorsa Dünya’nın ha-
reketsiz olduğunu, uzayda bulunuyorsa Dünya’nın döndüğünü yani
hareket ettiğini gözlemler. Dünya duruyor mu, hareket mi ediyor?
Aslında burada fiziksel olarak tek bir olay gerçekleşir. Dünya belirli
bir hızda dönüş hareketi yapar. Gözlemciler farklı referans nokta-
larında (gözlem çerçevesi) bulunduğu için
hareket farklı şekilde tanımlanır.
Otobüste (Görsel 3.1.5) seyahat eden
bir gözlemci, otobüste bulunan diğer yol-
cuları hareketsiz olarak tanımlarken; yol
kenarında duran bir başka gözlemci, oto-
büsü ve içinde bulunan tüm yolcuları oto-
büsle birlikte hareket ediyor olarak tanımlar.
Bu olay hareketin göreceli olması şeklinde
açıklanır. Göreceli (bağıl) hareket, cisim-
lerin seçilen farklı referans noktalarına göre
farklı hareket ediyor olarak algılanmasıdır.
Örneğin otobüste bulunan gözlemci dışarı
baktığında otobüsten daha hızlı ilerleyen bir
başka aracın ileri doğru, daha yavaş ilerle-
yen aracın da geriye doğru hareket ettiğini Görsel 3.1.5: Hareket ya da seyir halindeki otobüs

HAREKET VE KUVVET 129