Page 72 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10

CEVAP ANAHTARLARIAP ANAHTARLARI
CEV
6. Metinde betimleyici anlatımın sıklıkla kullanılması anlatılan Etkinlik No.: 9
nesnelerin okur olarak bizim zihnimizde bir resme dönüş-
mesini sağlar. Gezi yazılarında betimleme oldukça önemlidir. 1. Füruzan’ın Üsküp’e yaptığı yolculuk ve orada gördükleri üzerine
Çünkü gezginin temel amaçlarından birisi de gezilen görülen izlenimlerini okura aktarmasıdır.
yerlerin özelliklerini anlatmaktır. Bunu da betimleme ile resme- 2. Yazar günümüz Türkçesi ile akıcı bir dil kullanmıştır. Yabancı söz-
der. Örneğin “Bu camiin bir yan kapıdan bir yan kapısına kadar cükler yok denecek kadar azdır. Bunun sebebi yazarın anlaşılmak
uzunluğu 350 ayaktır ve kıble kapısından mihraba kadar da 180 istenmesi ve gezi yazılarının temel niteliklerinden olan öğretici
ayaktır. Üç kapısı var, sol tarafında Hünkâr mahfili kapısı, sultan özelliğidir. Bu da metnin anlaşılmasını kolaylaştırmıştır. Yazarın
mahfili tek katlıdır. Kıble kapısı ve sağ tarafta mahkeme kapısı. yer yer karşılaştırmalar yapması da üslup özelliği olarak karşımıza
Kıble kapısı tarafında taşra sofası vardır, ama başka camiler gibi çıkmaktadır.
büyük haremi yoktur, bir küçük haremdir. Ortasında Şeyhülis-
lâm Aziz Efendi bir abdesthane havuzu ve muslukları yapmış- 3. Camiler, hanlar, hamamlar, çarşılar, İshak Paşa Cami, İsa Bey Ca-
tır.” ifadeleri zihnimizde bir fotoğraf oluşturur. mii, Mimar Sinan, kütüphaneler, mezarlıklar gibi sosyal ve tarihi
değerler metinde yer almaktadır. Ayrıca Üsküp’teki esnafın Türk-
7. Gezi yazılarında gözlem olmazsa anlatımın gerçekleşmesi im- çe konuşuyor olması bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır.
kânsız hâle gelir. Çünkü gezi yazılarının odağında gezmek, gör-
mek ve aktarmak vardır. 4. Betimleyici anlatım örneği Öyküleyici anlatım örneği
8. Bursa Ulu Camii’yi ve hemen arkasındaki Uludağ’ı gösteren fo- “Mekân yerleşimlerindeki çevreyi göze “Çarşıya dönüyoruz arabayla.
toğraf metne uygundur. Çünkü Ulu Camii Bursa şehri ile öz- alan uzantılar. Şadırvan saçaklarını Sabah, öğlene değin kurulan
pazarı şöyle bir dolaşıyoruz.”
deşleşmiş önemli bir yapıdır. Bunun yanında; Ulu Camii’nin içi, bile hem uçucu hem ağırbaşlı kılan ke-
Kapalıçarşı görsel olarak kullanılabilirdi. Ya da metinde geçen simler: Bu özgün kültürün tartışmasız
ve günümüze ulaşabilmiş mekânlardan herhangi biri de kulla- kanıtlarıdır.”
nılabilirdi. “Bir iki caminin kapı alınlığı ile revakla- “Yeni Yol'dan geç vakit ayrılı-
9. Manevi ögeler: Yâ Hannân, Yâ Mennân, Yâ Deyyân, Yâ Sübhân, rı birleştiren bölümüne de Vardar Nehri yoruz.
Bizi uğurlarlarken bu değişik or-
üzerindeki güzelim Osmanlı köprüleri
esmâü'l-hüsnâları, Emir Sultan, Ulu Camii, Ayasofya. tamda biraz yabancı kaldığını du-
çizilmiş, kimine de Kâbe resmi. Bu re-
Tarihî ögeler: Gazzazlar Çarşısı, Kavukçular Çarşısı, Takyeciler simlerin arka fonunu, bir yaz sıcaklığının yumsuyorum. Üsküp'ü tanıtma
Çarşısı, İpekçiler Çarşısı, Bezzazlar Çarşısı, Terziler Çarşısı, Hal- duruluğunu taşıyan renkler oluşturuyor. konusunda yardımcı olmak iste-
yen Nihat adındaki genç adam,
laçlar Çarşısı ve Hamhâlet Çarşısı, Uzun Çarşı, Bakkallar Çarşısı… Zamanla dökülen kısımlarına onarmak içtenlikli davranıyor. “Yarın tatil
amacıyla dokunanlar başarılı olamamış-
Sosyal ögeler: Yazın en sıcak günlerinde çarşılara hizmetçiler lar. Fırça darbeleri kalın izler bırakarak o olduğuna göre rahat rahat size
bu çeşmelerden hayat suları saçarlar. Bütün çarşılar Bağdat’ın saydamlığı kırmış.” Üsküp'ü gezdirebilirim.” diyor”
serinleme evlerine benzer. Bursa'nın bütün ileri gelenleri şid-
detli sıcaklarda bu kapalı güzel çarşılarda oturup hüsn-i cemâl 5. Yapıtların tarihleri ile ilgili bilgiler vermesi (15. yüzyıl, 1963 zel-
pazarı ederler. Bahar günlerinde şerbet ve hoşaflar üzerine kızıl zelesi), sayısal verilerden yararlanmaya örnektir.
renkli gül yaprakları saçıp hoşaf alanların kâselerine gül suyu Osmanlı ile Arap mimarisi arasında görüşler bildirmesi (Arap-
saçarlar. Erguvan Cemiyeti Şenliği. ların çok kubbeli, yüzlerce sütunla cemaati ayıran, dinî yapı an-
10. Öznel ifadelere örnek: layışına karşı Osmanlının Başmimarı Sinan, camiyi çok değişik
bir yönde yorumlamıştır.) karşılaştırmaya örnektir.
Zira bu şehir, Filedar sahrasından acayip ihtişamlı bir şekilde bel-
lidir ki seyrettiğimiz büyük şehirlerin hiçbirine benzerliği yoktur, “İştip Seyyid Abdülkadir Bedesteni (16. yy. sonu), şimdi yapılan çağ-
üzerinde ışık dalgalanır, ruhaniyetli büyük eski bir şehirdir. daş mimarinin sanki çok erken bir örneğidir. Mustafa Paşa Camii,
Üsküp'ün ilk camilerinden. 500 yıllık. Fakat insanoğlunun o bilinen
Zira burada olan büyük ermişler, tefsirciler, hadis bilginleri, barbarlığından da çoğu kurtulamamış. En yerinde değerlendirme
edebiyatçılar ve yazarlar başka diyarlarda yoktur ancak cennet koruma ise Tito dönemi Yugoslavya'sında yapılmış. Eski eserlerin
benzeri Bağdat’ta ola. çoğu onarım görerek değerlerini zedelemeyecek işlevsel konularda
Geniş vilayeti bakımlı, bağ ve bostanları meşhur, ebedî sürecek kullanılmış; müze, kültür merkezi, halk sanatlarının sergilenmesi
olan cennet benzeri yerdir. gibi… Bundan ötürü de günümüze daha bakımlı bir biçimde uza-
Nesnel ifadelere örnek: nabilmişler.” paragrafı ise açıklamaya örnektir.
Hepsi 1040 mihraptır. Bunlardan 357 tanesi sultan, vezirler, ileri 6. Camiler ve mezarlıkların kente karışmış olması yani iç içe olma-
gelenler ve şehrin seçkinlerinin yaptırdıkları camilerdir. sı, Üsküp’ün Bursa’yı andıran mimarisi, Osmanlı Dönemi eser-
Üst tarafında her payenin dört tarafında Yâ Hannân, Yâ Men- lerinin yalınlığı ve bu yalınlığın etkileyiciliği, Mimar Sinan’ın
nân, Yâ Deyyân, Yâ Sübhân, esmâü'l hüsnâları (Allah'ın güzel eserlerindeki mimari matematik, bir mekânda çalan Türkçe
isimleri) ve çeşit çeşit yazılar yazılmıştır. müzik yazarın dikkatini çeken unsurlardır.
Bu camiin bir yan kapıdan bir yan kapısına kadar uzunluğu 350 7. Metnin yazılış amacı Osmanlı eserlerini görmek ve Üsküp’ü ge-
ayaktır ve kıble kapısından mihraba kadar da 180 ayaktır. zip anlatmaktır.

11. Bu cümlede virgüller eş görevli sözcükleri ayırmak için kulla- 8. Gezi yazılarında yazar, gezip gördüğü yerler ile ilgili okuyucuya
nılmıştır. bilgiler verir, oralarla ilgili izlenimlerini aktarır. Bunu yaparken
yazar anlatıcı olarak karşımıza çıkar ve gözlem yaparak izle-
12. nimlerini kendi bakış açısı ile aktarır. Hem iyi bir gözlem yapan
Yapısına göre Girişik birleşik cümle kahramanın ağzından hem de olaylara dışarıdan bakan anlatıcı
aracılığıyla metin oluşturulmuştur.
Yüklemin yerine göre Kurallı cümle
9. “Arapların çok kubbeli, yüzlerce sütunla cemaati ayıran, dinî
Yüklemin türüne göre İsim cümlesi yapı anlayışına karşı Osmanlının Başmimarı Sinan, camiyi çok
değişik bir yönde yorumlamıştır. O; denge hesabı hâlâ tartışılan,
Anlamına göre Olumlu cümle yüksek, büyük bir kubbenin cemaati topladığı ve yarım kubbe-

71