Page 70 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10

CEVAP ANAHTARLARI
5. Bu metinde Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar kullanılmış. 3. Metnin konusu: Karagöz ve Hacivat’ın trafik kuralları hakkında
Cümleler uzun. Buradan Tanzimat döneminde dilde yabancı konuşması, Hacivat’ın Karagöz’ü trafik kuralları ile ilgili olarak
kökenli kelime ve kelime gruplarının kullanıldığı, yer yer sade ve bilgilendirmesi.
kısa cümleler de görmeme karşın ağır ve güç anlaşılan ifadelere
yer verildiği sonucuna varıyorum. Metnin Teması: Trafik kurallarına uymanın önemi ve gerekliliği
6. Evlerde halayık (köle, esir) denen insanların bulunması, esirci 4. Karagöz oyunu oldukça eski bir tür olmasına rağmen günümüz-
denen bir iş sahibinin bulunması, ulaşım için tramvaya binmek, de de güncel konularla ilgili olarak bir eğitim ve eğlence aracı
sokakta dilenci tarafından gazel okunması metne dönemin sos- olarak kullanılmaktadır. Böylece tarihî bir türün kaybolması en-
yal ve kültürel gerçekliğini yansıtan unsurlardır. Ayrıca köleliğin gellendiği gibi güncel konularla insanların ilgisi de çekilmektedir.
tüm acılarını, romanında işlediği küçük esir kızın duyguları ve
içinde bulunduğu acımasız koşullar üzerinden işlemiştir. Bu 5. Okuduğumuz metinde gülmece unsuru yanlış anlamalarla sağ-
anlatım, kölelik kurumuna karşı mahalli ve evrensel olarak karşı lanmıştır.
çıkılması için farkındalık yaratmaktadır. Hacivat: (…) Hemen devam edelim. Kırmızı ışık yanınca ne
yaparsın?
7. Olay bir gözlem ürünüdür. Yazar eserini, yaşadığı dönemde Karagöz: “Yangın var!” diye bağırırım.
bizzat tanık olduğu esirlik konusu üzerine kaleme almıştır. Dav- Hacivat: Efendim o yangın lambası değil, trafik lambası…
ranış ve duygular abartılı bir üslupla ele alınmamıştır. Esir kızın Yolda çizgilerle ayrılmış yaya geçidinden karşıya geçmeyi bek-
ruh hâli doğal akış içinde ifade edilmiştir. Bu doğal akış; esir lerken, karşıdaki ışıklardan kırmızı yanması ne demektir?
kızın toplum içindeki yerini, duygularını, diğer insanların (esirci Karagöz: Lambaya kırmızı elektrik geldi demektir.
Hacı Ömer Efendi, evin hanımı, halayık Taravet) ona karşı olan 6. Metin diyaloglardan oluşmaktadır. Bu diyaloglar ise genellik-
tavır ve davranışları inandırıcı bir üslupla verilerek sağlanmıştır. le soru cevap faslı üzerinden yürütülmektedir. Böylece soruyu
Tasvirler süs olsun diye değil, olayın geçtiği yeri, o çevre içinde soranın bilgili olduğu izlenimi verilmiş ve bilgilendirme niyeti
gelişen ruh hâllerini daha canlı ve inandırıcı anlatmak amacıyla taşıdığı gösterilmek istenmiştir. Ayrıca eski bir döneme ait olan
yapılmıştır. kahramanların konuşmaları ise günümüz dil özelliklerine göre
8. Öncelikle esirci Hacı Ömer var. Çocuk yaştaki Dilber’in açlık ve verilerek anlaşılması amaçlanmıştır. Çok az sayıda eski kelime
yorgunluktan sızlanmalarına kulak asmıyor. Tek amacı onu satıp ve terkibe yer verilmiştir.
kâr etmek. Küçük esir kızı azarlamaktan, korkutmaktan geri 7. Zamanla sinema, televizyon ve sosyal medyanın ortaya çık-
durmayan, merhametsiz bir adam. masıyla beraber insanlarında eğlence anlayışında değişiklikler
Sonradan kendisine adı bile sorulmadan “Dilber” diye adlandı- meydana gelmiştir. Bu değişikliklere ayak uyduramayan Kara-
rılan küçük esir kız, bir tiptir. Esircinin elinde satılacak mal gibi göz oyunu da etkisini kaybetmiştir.
gezmektedir. Acıyı, hakareti yaşar. Hiçbir konuda fikri sorulmaz.
İhtiyaçları karşılanmaz. 8. Metnin kahramanlarının tarihte yaşamış gerçek kişiler üze-
rinden kurgulandığını görmekteyiz. Fakat metin dışı bir bilgi
9. Sanatçılar eserlerinde, yaşadıkları toplumun ve o toplumun bizim metnin gerçekliğini değerlendirmemizde etkili değildir.
sahip olduğu kültürün gerçeklerini az ya da çok yansıtır. Bunları Kahramanların günümüzde yaşamadığını/yaşayamayacağını
yansıtma biçiminde o dönemin sanat anlayışının etkili olması
kaçınılmazdır. Ancak sadece kendi edebiyatını değil dünya ede- bildiğimiz halde metinde bize gerçek dışı gelen herhangi bir
konu yoktur. Metnin konusunun güncel olması gerçekliğin oluş-
biyatını da bilen ve olaylara geniş çerçeveden bakabilen sanat- turulmasında olumlu bir etki yapmaktadır. Sadece bu gerçeklik
çılar farklı bir bakış açısı yakalama şansına sahiptir. Aynı Sami kurgu kişiler üzerinden verilmiştir.
Paşazâde Sezâî gibi. Ayrıca yaşadığı ortamda, evinde, çevresinde
tanık olduğu olaylar ve gözlemleri; bu konuya karşı tepkinin ve 9. Hacivat; bilgili, görgülü, öğretici ve mantıklı iken Karagöz; ani
tepkisini dile getiriş biçiminin farklı olmasını sağlamış olabilir. . tepkiler veren, düşünmeden konuşan, hissi davranan ve duyma-
dığı için söylenenleri yanlış anlayan bir tiptir.
10. • Kendi yaşındakilere mahsus bir tavırla hemen yerinden
kalkmadı çocuk. 10. Hemen hemen bütün oyunlarda dekorun değişmediğini sa-
• Yorgunluktan sıhhatı bozulan, takati kalmayan çocuğa, bir dece oyunun konusuna göre farklı dekorların sahnelendiğini
kraliçenin saltanat tahtına çıkması kadar huzur ve safa ver- görmekteyiz. Metinde zamanla ilgili olarak ise açık bir gösterge
medi o hasır iskemle. bulunmamakla birlikte bahsedilen konu itibariyle zamanın gü-
• Küçük bir sokakta, tenha bir mahallenin içinde bir evin nümüz veya günümüze yakın bir diliminden bahsettiğini söy-
kapısını çalmadı esirci. leyebiliriz. Mekânın sahnede gösterilmesi gerçeklik unsurunu
olumlu olarak etkilemektedir.
11. “birkaç” ve “hiçbir” kelimeleri anlam kayması, hissediyor keli- 11. Okuduğumuz metinde trafik kurallarından bahsederken iyi bir
mesi ses olayı (ünlü türemesi) nedeniyle bitişik yazılan birleşik vatandaşın uyması gereken kurallar belirtilmiştir. Bir vatandaş-
kelimelerdir. lık görevi olarak trafikte hem kendimiz hem de başkalarının can
ve mal güvenliği için belirlenen kurallara uymalıyız. Bu sosyal
12. D
bir konu olduğu kadar millî ve evrensel bir değerdir de.
13. E 12. Açık ileti: Hacivat’ın Karagöz’ü trafik kuralları konusunda uyarması.
Örtük ileti: Trafik kurallarının toplum hayatındaki önemi.
Etkinlik No.: 3
13. Gustav Mahler'in dediği gibi “Gelenek küllere tapmak değil ateşi
1. Allah müstahakkını versin: Allah, neye layıksa onu versin anla- canlı tutmaktır.” Karagöz oyunlarındaki bu tipler her ne kadar
mında kullanılır. halkın ortak malı da olsa bir yazar tarafından güncellenmeye
tabi tutulabilir. Okuduğumuz metindeki tiplerin kişilik özellik-
2. Metindeki temel çatışma trafik kuralları ve bu kurallara uyma- leri olarak asli özelliklerini koruduklarını söyleyebiliriz. Her ne
nın gerekliliği üzerine kurulmuştur. Bu temel çatışma karşılıklı kadar oyunun tümünü burada göremesek de oyunun bölümle-
konuşmalarla ve oyunun temel özelliği olan yanlış anlamalarla rinin de çoğunlukla klasik şablona uyduğu görülmektedir. Deği-
işlenerek bir olay örgüsü oluşturulmuştur.

69