Page 26 - Kimya 11 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü KİMYA 11 7

5. ÜNİTE: Kimyasal Tepkimelerde Hız
Konu Kimyasal Tepkimelerin Hızları 40 dk.
Kazanımlar 11.5.1.2. Kimyasal tepkimelerin hızlarını açıklar.
Gerekli Materyaller: Çalışma kâğıdı

1. Yönerge

Kimyasal tepkimeler yavaş, orta ve çok hızlı şekilde gerçekleşebilir. Grizu (metan gazı) ve havai fişek
patlamaları çok hızlı, mutfak tüpündeki gazın yanması hızlı; polimerleşme, hidroliz ve demirin paslan-
ması tepkimeleri yavaş, kömür ve petrolün oluşumu çok yavaş gerçekleşir.
Kimyasal tepkimelerin hızı çeşitli yöntemlerle bazen azaltılır bazen de arttırılır. Örneğin besinlerin
yapısını bozan tepkimeler, soğutucularla veya koruyucularla yavaşlatılarak besinlerin çabuk bozulması
engellenir. Muzun daha hızlı olgunlaşması için etilen ve asetilen gazı kullanılır.
Bir kimyasal tepkimede giren ve ürünler aynı fiziksel hâlde ise bu tepkimelere homojen tepkimeler
denir. Bir kimyasal tepkimede giren ve ürünleri oluşturan maddelerden birinin fiziksel hâli farklı ise
bu tür tepkimelere heterojen tepkimeler denir.
N 2 (g) + 3H 2 (g) → 2NH 3 (g) (Homojen Tepkime)
C(k) + O 2 (g) → CO 2 (g) (Heterojen Tepkime)

Tepkime Hızı ve Madde Miktarı Arasındaki İlişki
Kimyasal tepkimelerde giren ve ürünlerin miktarları zamanla değişir. Birim zamanda madde miktarın-
daki değişime tepkime hızı denir.
Tepkime hızı aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır.
Madde miktarındaki değişim
Tepkime hızı =
Zaman aralığı
Madde miktarı derişim (molarite), mol, kütle (g) ve gaz maddeleri için normal şartlarda hacim (L)
olarak alınır. Zaman birimi olarak saniye, dakika ve saat kullanılır. Tepkime hızı; v, r, TH veya RH ile
gösterilir.
Madde miktarındaki değişim (g), zaman saniye alındığında hız Kimyasal tepkimelerde tepkime hızı
Δm
r = olarak ifade edilir ve birimi g/s’dir. başlangıçta yüksektir, zamanla derişim
Δt azalacağından tepkime hızı da azalır.
Madde miktarındaki değişim mol, zaman saniye alındığında hız Tepkime hızı
Δn
r = olarak ifade edilir ve birimi mol/s’dir.
Δt
Madde miktarındaki değişim gazlarda hacim, zaman saniye alındığında hız
ΔV
r = olarak ifade edilir ve birimi L/s’dir.
Δt
Madde miktarındaki değişim molarite, zaman saniye alındığında hız
ΔM
r = olarak ifade edilir ve birimi M/s’dir.
Δt Zaman

Ortalama Tepkime Hızı
Bir tepkimede giren ya da ürünlerin madde miktarlarının belli zaman aralığındaki değişimine
ortalama hız denir. Bir kimyasal tepkimede, girenler için harcanma; ürünler için oluşma hızı ifadeleri
kullanılır. Tepkimeye giren maddelerin zamanla derişimleri azalırken ürünlerin derişimi artar. Madde
miktarlarındaki değişim son miktardan ilk miktarın çıkarılmasıyla bulunur. Buna bağlı olarak kimyasal
tepkimelerde girenlerin madde miktarındaki değişim negatif olarak, ürünlerdeki madde miktarındaki
değişim pozitif olarak hesaplanır. Bu sebeple girenlerin harcanma hızının pozitif bir değer olması için
girenlerin harcanma hızı eksi ile çarpılır.

25