Page 16 - Kimya 11 | 6.Ünite

Kimyasal Tepkimelerde Denge
Le Chatelier İlkesi
Kimyasal bir tepkime dengeye ulaştığında denge koşulları değişti-
rilmediği sürece dengede kalmaya devam eder. Yapılan etkiler denge
koşullarında değişikliklere neden olursa denge bozulabilir. Denge bo-
zulduğunda sistem yeniden dengeye ulaşabilmek için tepki verir.
Fransız kimyacı Henry Le Chatelier (Henri Lö Şatölye) dengeye
ulaşmış sistem koşullarına (sıcaklık, basınç, derişim) etki edildiğinde
tepkimede ne gibi değişmeler olacağını incelemiştir. İncelemeleri sonu-
cunda ortaya koyduğu açıklamalara Le Chatelier İlkesi denir.
Le Chatelier İlkesi'ne göre dengedeki sisteme etki edildiğinde sis-
tem tekrar dengeye ulaşıncaya kadar etkiyi azaltacak yönde eğilim gös-
terir. Yeni tepkime koşullarına göre yeniden denge kurulur.

1. SICAKLIK
Tablo 6.2.1: Ekzotermik Tepkimeler- Sıcaklık değişiminin dengeyi nasıl etkileyeceği tepkimenin endoter-
de Sıcaklık Arttıkça K c mik veya ekzotermik oluşuna bağlı olarak değişir.
Denge Sabiti Azalır.
Ekzotermik Tepkimeye Sıcaklık Etkisi
Sıcaklık (K) K Ekzotermik bir tepkimede sıcaklık artırıldığında tepkime bu etki-
c
yi azaltmak için girenler yönüne hareket eder. Sıcaklık azaltıldığında
298 3.3 x 10 8 ise sıcaklığı artıracak yönde yani ürünler yönüne hareket eder. Aynı za-
manda sıcaklık değişimi denge sabitini de değiştirir. Sıcaklık artışı tep-
400 3.9 x 10 4 kimeyi geri yönde hareket ettirdiği için geri yöndeki tepkimenin hız sa-
bitini daha çok artıracağından denge sabiti azalır. Sıcaklıktaki azalma
450 2.6 x 10 3
ise tepkimeyi ileri yönde hareket ettirdiğinden ileri yöndeki tepkimenin
500 1.7 x 10 2 hız sabitini daha çok artırır, böylece denge sabiti de artar (Tablo 6.2.1).

N (g) + 3H (g) 2NH (g) + 91 kj tepkimesinde N ve H 2
2
2
2
3
550 2.6 x 10 1
600 4.1 gazlarından NH 3 eldesi verilmiştir. NH 3 eldesi ekzotermik bir
tepkimedir.
Dengedeki tepkimenin sıcaklığı artırılırsa Tepkimenin sıcaklığı azaltılırsa

N (g) + 3H (g) 2NH (g) + 91 kj N (g) + 3H (g) 2NH (g) + 91 kj
3
2
2
2
2
3
tepkime geri yönde hareket eder, N ve H gazları- tepkime ileri yönde hareket eder, NH gazının mik-
3
2
2
nın miktarı artar, tepkimenin K değeri azalır. Tep- tarı ve K değeri artar. Tepkimeye ait derişim-zaman
c
c
kimeye ait derişim-zaman grafiği Grafik 6.2.1'deki grafiği Grafik 6.2.2'deki gibi olur.
gibi olur.
Derişim Derişim
[N ] [N ]
2 2
[H ] [H ]
2 2
[NH ]
3
[NH ]
3

t t t t Zaman
1 2 Zaman 1 2
Grafik 6.2.1: Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık artırıldı- Grafik 6.2.2: Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık azaltıldı-
ğında oluşan derişim-zaman grafiği ğında oluşan derişim-zaman grafiği

234