Page 33 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

dan kalkabilir. İleri yaşlarda daha etkili olan sosyal güdüler sadece insanlarda görülür. Üstün değerler söz konusu
olduğunda sosyal güdüler fizyolojik güdülere baskın gelebilir. Örneğin vatan söz konusu olduğunda insan gün-
lerce aç, susuz cephede savaşabilir ve gerekirse hayatını feda edebilir.
Güdülenmeyi etkileyen içsel ve dışsal faktörler vardır. İçsel faktörler ilgi, merak, gelişme ve yarışma duygusu,
açlık, susuzluk vb. bireyin kendinden kaynaklanan faktörlerdir. Dışsal faktörler ise toplumun ve ailenin beklentileri,
arkadaş grubunun eğilimleri, ödül ve ceza, uygulanan öğretim teknikleri gibi çevresel faktörlerdir.
Davranışçı yaklaşıma göre güdülenmede dışsal faktörler önemlidir. Güdülenmenin kaynağı pekiştireçlerdir.
Pekiştireç, bir davranışın tekrarlanma olasılığını artıran uyarıcıdır.
Olumlu pekiştireç, organizma tarafından istenen ve organizmaya verildiğinde davranışın ortaya çıkma sıklığını
artıran uyarıcıdır. Örneğin öğretmen, derse katılan öğrenciyi takdir ederse öğrencinin derse katılma davranışını
pekiştirmiş ve öğrenciyi güdülemiş olur.
Olumsuz pekiştireç, organizmayı rahatsız eden ve ortadan kaldırıldığı zaman davranışın görülme sıklığını artı-
ran uyarıcıdır. TV izlemesi yasak olan bir çocuk, oyuncaklarını topladığında annesi bu yasağı kaldırırsa çocuğunu
oyuncak toplama konusunda güdülemiş olur.
Ödül, istenen davranışın ceza ise istenmeyen davranışın hemen arkasından verilir. İşinde başarılı olan birine
verilen ikramiye ödül, işine sürekli geç kalan birine verilen uyarı yazısı ise cezadır.
Davranışçı yaklaşımın bakış açısını eleştiren bilişsel yaklaşıma göre güdülenmede içsel faktörler daha önemli-
dir. Birey inançlarının, değerlerinin, beklentilerinin ve amaçlarının etkisiyle içsel olarak güdülenmişse ödüle ya da
cezaya ihtiyaç duymaz. Örneğin içsel güdülenmeye sahip bir öğrenci, öğretmenin takdirini kazanmak için değil
derse ilgi duyduğu ve öğrenmek istediği için soru sorar ve derse katılır.

SINIF İÇİ ETKİNLİK 9

İdeali, hedefi, niyeti eyleme çevirmekte sorun yaşamak güdülenme
eksikliği olarak tanımlanabilir. Liderlerin en önemli özelliği güçlü bir gü-
dülenmeye sahip olmalarıdır. Dünyanın en zor savaşının en zor koşullarda
kazanılmasına önderlik eden Atatürk, bu liderlerin başında gelir (Görsel
2.65).
Verilen soruları metinden yola çıkarak cevaplayınız.
1. Sizce zor bir işi başarmada içsel ve dışsal güdüleyicilerden hangisi
daha etkilidir?
2. Üstün değerler söz konusu olduğunda açlık, susuzluk, dinlenme
ihtiyacı gibi fizyolojik güdüler neden ikinci planda kalır?
Görsel 2.65: Mustafa Kemal Atatürk (Komisyon tarafından hazırlanmıştır.)

2.16. GÜDÜLENMİŞ DAVRANIŞIN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ

Güdülenmiş davranışı güdülenmemiş davranıştan ayırt eden özellikler aşağıda belirtilmiştir.
• Güdülenmiş davranış bir hedefe yöneliktir ve organizmaya enerji verir.
• Güdülenmiş davranış daha etkindir. Aç olan organizma tok olana göre daha aktif yiyecek arar.
• Güdülenmiş davranış daha seçicidir. Susamış bir hayvan önüne koyulan yiyeceğe değil suya yönelir.
• Güdülenmiş davranış daha yorucudur. Derslerinde başarılı olmak isteyen bir öğrenci, başarılı olma
hedefi olmayan öğrenciye göre hem fiziksel hem de zihinsel olarak daha çok yorulur.

SINIF İÇİ ETKİNLİK 10
Yüksek performans gösterilerek sonuca ulaşılan (güdülenmiş), isteksizlik nedeniyle sonuca ulaşıla-
mayan (güdülenmemiş) davranış örnekleri bularak arkadaşlarınızla paylaşınız.

PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ 65