Page 36 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

2.18. DUYGU VE DUYGU TÜRLERİ

KONUYA HAZIRLIK

• Mutluluktan havalara uçtum.
• Utançtan yerin dibine girdim.
• Korkudan ecel terleri döktüm.
• Şaşkınlıktan ağzım açık kaldı.
• Öfkeden kan beynime sıçradı.
Bu cümlelerdeki duyguları insanlara yaşatabilecek durumlar neler olabilir? Kurgusal örnekler
üzerinden yorumlayınız.

Duygu; bir olay, kişi ya da nesnenin insanın iç dünya-
sında ve bedeninde uyandırdığı izlenim ve tepkilerdir. Bu
tepki ve izlenimleri dille ifade etmenin yüzlerce şekli var-
dır ancak bunların büyük bir bölümü psikoloji biliminin
konusu içine girmez. Psikoloji biliminde sadece gözlene-
bilen ve ölçülebilen duygular ele alınır. Örneğin merha-
met gibi duygular doğrudan ya da dolaylı olarak gözlene-
mediği ve ölçülemediği için psikoloji bilimi bu duygular
üzerinde çalışamaz.
Psikoloji biliminin ele aldığı temel duygulardan bazıla- Görsel 2.74: Mutluluk duygusu
rı haz, korku, kaygı, merak, öfke ve saldırganlıktır.
Haz: Mutluluk, coşku, rahatlama, tatmin, sevinç gibi
birçok olumlu duyguyu da kapsayan haz; bir dürtü veya güdüyle ilgili amaca ulaşıldığında ve doyum sağlandığın-
da yaşanılan histir (Görsel 2.74).
Korku: Gerçek ya da olası bir tehlike karşısında hissedilen duygudur. Olumsuz duyguların başında korku gelir.
Her gelişim döneminde farklı korkular yaşanır. Örneğin yüksek ses yeni doğan bebekte korkuya neden olur. Biraz
büyüyünce çocuk karanlıktan veya yalnız kalmaktan korkar. Süreç içinde sosyal güdülerin etkisiyle kişi arkadaşsız
kalmaktan, bir meslek sahibi olamamaktan vb. korkabilir.
Kaygı: Bir huzursuzluk hissi, nedeni bilinmeyen bir endişedir. Kaygılı kişi ne olduğunu bilmediği bir tehlike,
felaket veya talihsizliğin beklentisi içindedir.
Öfke ve Saldırganlık: Öfke duygusu engellenme, haksızlığa uğrama, başkaları tarafından zarara uğratılma
veya uğratıldığını zannetme gibi durumlarda ortaya çıkar. Öfke aynı zamanda gözlem yoluyla öğrenilen bir duy-
gudur. Saldırganlık genellikle öfke duygusunun kontrol edilememesi sonucunda ortaya çıkan bir davranıştır. Sal-
dırganlık fiziksel ya da sözlü şekilde olabilir.
Duygular insanda ses tonu gibi doğrudan ya da kalp çarpıntısı, kan şekerinin düşmesi gibi dolaylı yoldan göz-
lenebilen birtakım fizyolojik tepkilere neden olur. Duygulara eşlik eden bu fizyolojik tepkiler organizmada bir uya-
rılmışlık hâlini ortaya çıkarır. Uyarılmışlık hâli, gelen uyarıcıları fark etme düzeyidir. Duyguların şiddeti uyarılmışlık
düzeyini etkiler.
Herhangi bir tehdit ya da stres durumunda organizma savunmaya geçer ve şiddetli fizyolojik tepkiler verir.
Duygulara eşlik eden bu şiddetli fizyolojik tepkiler bireyde yüksek düzey bir uyarılmışlık hâlini ortaya çıkarır. Ör-
neğin aşırı sınav kaygısı öğrencinin uyarılmışlık düzeyini yükseltir. Organizma böyle bir durumda fizyolojik tepki-
lerin şiddetini azaltarak dengesini korumaya çalışır. Aşırı kaygı durumunda otonom sinir sisteminin parçası olan
sempatik sistem kalp atışının artmasına ve hızlı nefes almaya neden olurken parasempatik sistem bu tepkileri
yavaşlatır. Böylece iç denge sağlanmış olur.
Sağlıklı bir organizmada sempatik sistem ile parasempatik sistem arasında dinamik bir denge vardır. Bu denge
organizmanın tamamen uyanık olduğu ve enerjisini yapacağı işe verdiği genel bir uyarılmışlık hâlinde kalmasını
sağlar. Bu denge durumunda belli bir düzeyde olan kaygı öğrenciyi ders çalışmaya yönlendirir ve öğrenmeyi ko-

68 PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ