Page 41 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

2.24.1. Sosyal Biliş Türleri

Sosyal biliş; bireyin diğer insanlar, gruplar ve toplumlar hakkındaki bilgileri seçme, yorumlama, analiz etme,
hatırlama ve kullanma sürecidir. Sosyal şema ve yüklemeler, tutum ve ön yargılar sosyal biliş türlerine örnektir.
Sosyal şemalar, insanların içinde yaşadıkları karmaşık sosyal dünyayı anlamak ve kontrol etmek için kullandık-
ları kalıplar ve izlenimlerdir. İnsan zihni çeşitli sosyal şemalarla doludur (Görsel 2.79).
• Benlik Şemaları: Ben nasıl bir insanım?
• Kişi Şemaları : O nasıl bir insan?
• Rol Şemaları : Bir doktor nasıl davranır?
• Olay, Durum Şemaları: Bir iş görüşmesi
nasıl olur?
• Sosyal Grup Şemaları : İtalyanlar nasıl
insanlardır?
Yukarıdaki sorulara verilen cevaplar insanla-
rın zihnindeki sosyal şemalara örnektir.
İnsanlar yeni bilgileri, sahip oldukları önceki
şemalara uyumlu olacak şekilde algılama eğili-
mindedirler. Bu tür algılar bazen bireyi yanılta-
bilir. Örneğin kişi, insanların güvenilmez olduğu
yönünde bir şemaya sahipse yeni tanıştığı her in-
sanı bu şemaya göre değerlendirir ve insanlarla
yakın ilişki kurmaktan çekinir.
Yükleme, insanların davranışlarının nedenle- Görsel 2.79: İnsan zihni çeşitli sosyal şemalarla doludur.
rini anlamaya çalışma sürecidir. Sosyal psikologla-
ra göre içsel ve dışsal olmak üzere iki çeşit yükleme vardır. Bir insanın davranışı ya o kişiye ait özelliklerden ya da o
kişinin içinde bulunduğu koşullardan kaynaklanır. Sözleştiğiniz saatte buluşma yerine gelmeyen arkadaşınızın bu
davranışına iki farklı yükleme yapabilirsiniz. Arkadaşınız ya sorumsuz ve düşüncesiz biridir (içsel yükleme) ya da
bindiği otobüsün arızalanması gibi olumsuz bir durumla karşılaşmıştır (dışsal yükleme).
Birey kendi davranışları için de içsel veya dışsal yükleme yapabilir. İçsel yüklemede kişi; yeteneği, çabası ya
da becerileri ile sonuçları etkileyeceğine inanırken dışsal yüklemede kendi dışındaki güçlerin, olayların, şansın
vb. sonuçları belirlediğine inanır. Birey başarılı ya da başarısız olduğu durumlarda mümkün olduğunca kendini
savunucu bir değerlendirme yapar. Başardığında kendisi başarmıştır, başaramadığında ise çevresel koşullar buna
neden olmuştur. Bir yükleme hatası olan bu durum avantaja dönüştürülebilir. Örneğin yapılan araştırmalar, başarı-
sızlığını kendi kişilik özelliklerine bağlayan insan-
ların değişiklik konusunda karamsar olduklarını,
çevresel koşullara bağlayanların ise daha iyimser
olduklarını göstermiştir.
İnsanların davranışlarını içsel nedenlere bağ-
lama, temel yükleme hatalarına neden olur. Kar-
şınızdaki insanların davranışlarını bulundukları
koşullara değil kişiliklerine bağlarsanız istenme-
yen davranışlarını değiştirmesi için kişiye şans
vermemiş olursunuz. Empati kurmak bu olumsuz
etkiyi ortadan kaldırabilir. Örneğin kendinizi gün
boyu yoğun trafikte araç kullanan otobüs şoförü-
nün yerine koyarsanız onun davranışlarını daha
farklı değerlendirebilirsiniz. Var olan olumsuzluk-
ları şoförün kişiliğine bağlamak yerine “İşiniz çok
zor, sabrınız için teşekkür ederiz.” demeniz şofö-
rün işini sabırla ve nezaketle yapmasına yardımcı Görsel 2.80: İşini sabirla ve nezaketle yapan otobüs şoförü
olabilir (Görsel 2.80).

PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ 73