Page 39 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

2.22. BİLİNÇLİLİK TÜRLERİ

Dikkatli uyanıklık, gevşek uyanıklık gibi bilinç düzeyleri dışında uyku ve rüyalar, hipnoz, meditasyon vb. farklı
bilinçlilik türleri vardır.
Uyku ve Rüyalar: Uyku bir bilinç düzeyi-
dir. Uyanıklığın geçici olarak kesintiye uğradı-
ğı uyku sırasında ses, koku ve dokunma gibi UYANIK UYANIK
uyarıcılara duyarlılık azalır ancak bu uyarıcılar REM REM REM REM
1. EVRE
tamamen ortadan kalkmaz. İnsan ömrünün
üçte biri uykuda geçer.
2. EVRE
Uyku ve rüyalar üzerine yapılan araştır-
malarda laboratuvar ortamında uyutulan
3. EVRE
deneklerin göz bebeklerinin, uykunun belli NONREM NONREM
dönemlerinde hızlı hareket ettiği görülür. Bu 4. EVRE
döneme “hızlı göz hareketleri” anlamına ge- NONREM NONREM
len İngilizce “rapid eye movement” kelime- 1 2 3 4 5 6 7 8 SAAT
lerinin baş harflerinden oluşan REM dönemi
denir. Bu dönemin dışında kalan döneme Görsel 2.77: Uyku evreleri
NONREM dönemi adı verilir.
Uyku, birbirini takip eden beş dönemden oluşur. İlk dört dönem NONREM, beşinci dönem ise REM dönemidir.
Uyumaya başladıktan sonra girilen NONREM dönemi gittikçe derinleşen dört evreden oluşur. NONREM dönemi-
nin son evresinin ardından REM dönemi başlar. Uyku sırasında belli aralıklarla bu döngü devam eder. Yaklaşık sekiz
saatlik bir uykuda beş kez REM uykusu yaşanır (Görsel 2.77).
NONREM döneminde göz hareketleri, nabız ve kalp atışları yavaşlar. NONREM uykusunun son evresinde vücut
sıcaklığı ve beyne giden kan miktarı da belirgin şekilde azalır. NONREM döneminden REM dönemine giren denek-
lerin nabzı, kalp atışı ve soluk alıp vermeleri hızlanır. Uyurken EEG (elektroensefalogram) denilen makinelere bağlı
olan deneklerin beyinlerinde uyanıklıkta görülen beyin dalgaları gözlenir.
Rüyaların büyük bir bölümü REM uykusunda görülür. Bu dönemde görülen rüyalar genellikle hatırlanır. NON-
REM uykusunda ise rüya az görülür ve görülen rüyalar genellikle hatırlanmaz.
Uyku bütün organizmanın ve özellikle sinir sisteminin dinlenmeye geçmesini sağlar çünkü iyice dinleneme-
yen sinir sistemi görevini yapamaz. Büyüme hormonu uyku sırasında salgılanır. Uyku ile rüya fizyolojik bir olay
ve ihtiyaçtır. Uyku ihtiyacının karşılanmaması bilişsel ve motor becerilerin performansında düşüş, dikkat ve kon-
santrasyon eksikliği gibi sorunlara yol açabilir. Bu tür sorunlar REM
dönemlerinde uyandırılarak REM uykusu ve rüya görmesi engelle-
nen deneklerde de gözlenir. Bu araştırmalar insanların uyku kadar
rüyalara da ihtiyacı olduğunu gösterir.
Hipnoz: Hipnoz bireyin dikkatini bir duruma veya nesneye
odaklayarak, bedenine ve çevresine olan dikkatini azaltıp bireyi
telkine açık hâle getirme işlemidir (Görsel 2.78). Hipnoz etkisin-
deki kişi farklı bir bilinç durumu yaşar ancak telkinin etkisi kişiden
kişiye değişir. Hipnozun temel koşulu, kişinin kendi isteğiyle telki-
ne razı olması ve kendini karşısındaki kişinin etkisine bırakmasıdır. Görsel 2.78: Hipnoz
Hipnoz esnasında denek uykuya dalmaz, davranışlarını kont-
rol edebilir yani çevresinin farkındadır. İsterse hipnozu durdurabilir.
Telkine çok yatkın kişilik özelliklerine sahip insanlar bazen kontrolü büyük ölçüde hipnozu yapan kişiye bırakabilir.
Hipnozda bilinç uyuşmuştur ancak duygular varlığını korur. Hipnoz sırasında zengin hayaller uyanır, gerçeklik al-
gısı azalır.
Meditasyon: Meditasyon, birçok kültürde ve dinde uygulanan manevi bir arınma tekniğidir. En yaygın uygu-
landığı yer olan Doğu kültürlerinde meditasyon dinginlik sağlayan bir teknik olarak kabul edilir. Meditasyonun
amacı zihin sakinliğine ve ruhsal dinlenmeye ulaşmaktır. Bu sayede birey kendisi ve çevresiyle barışık olmayı
öğrenir. Bedeni üzerinde ruhsal denetim sağlayarak gerginlikten ve kaygıdan kurtulmaya çalışır.

PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ 71