Page 43 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

sınıf panosuna afiş asınız, psikoloji dersinde kısa bir konuşma yapınız, video çekip paylaşınız. Kam-
panya süreniz bittikten sonra psikoloji dersinde reklam ya da kampanyanızın ürünle ilgili tutumları
değiştirmede etkili olup olmadığını kamuoyu grubuyla tartışınız.

2.24.2. Sosyal Etki Türleri
Sosyal etki insan, grup veya toplumun bireyin davranışlarını olumlu ya da olumsuz yönde etkilemesi ya da
değiştirmesidir.
Sosyal etkinin türü bireyin sosyal etkiyi algılama şekline göre değişir. Birey sosyal etkiyi bilgi sağlayıcı olarak
algılarsa bilgisel sosyal etki, zorlayıcı olarak algılarsa kuralsal sosyal etki olur. Birey sosyal bir etkiye, uyma ya da
uymama davranışı ile karşılık verir. Sosyal etkiye uyma davranışı genellikle benimseme ya da itaat şeklinde gerçek-
leşir.
Birey, herhangi bir sosyal etkiyi doğru bilgi olarak algılarsa bilginin doğru olduğunu düşündüğü için benimser
ve bu etkiye uyar. Örneğin iş saatleri içinde sosyal medya kullanımının yasaklandığı bir iş yerinde bazı çalışanlar
bu kuralın doğru ve mantıklı olduğunu düşünür. Bunun sonucunda kuralı benimseyerek kurala uyar.
Zorlayıcı olarak algılanan kuralsal sosyal etkide, birey ödüllendirilmek ya da cezalandırılmamak için etkiye
uyma davranışı gösterir. Sosyal medya yasağının olduğu iş yerinde bazı çalışanlar bu yasağın mantıksız ve gereksiz
olduğunu düşünür. Buna rağmen uyarı almamak ya da patronun takdirini kazanmak için sosyal etkiye itaat eder
ve bu kurala uyar.
Birey bazen zorlayıcı bir yaptırımın olmadığı ya da doğru bulmadığı durum-
larda bile gruptan ayrı düşmemek için sosyal etkiyi kabul eder. Sosyal psikolog
Solomon Asch (Solomon Eş), yaptığı bir deneyde sosyal etkinin bireyin kararları-
nı ne derece etkilediğini araştırır. Deneyde tüm katılımcılara çok sayıda kart çift-
leri gösterilir. Bu kart çiftlerinden birinde kısa, orta ve uzun olmak üzere 3 çizgi
vardır. Diğer kartta ise tek bir çizgi bulunmaktadır (Görsel 2.82). Deneklerden
bu karttaki çizginin diğer karttaki çizgilerden hangisine benzediğini söylemeleri A B C
istenir. Görsel 2.82: Asch deneyi
Deneye katılanlardan biri hariç hepsi aslında Asch’ın asistanıdır ve önceden
belirlenen ortak cevapları vermektedir. Gerçek denek en sona oturtulur böylece
sorulara en son cevap vermesi sağlanır. İlk birkaç denemede tüm denekler doğru cevap verir fakat daha sonra
gerçek denek dışındaki tüm katılımcılar ortak bir yanlış cevapta birleşir. Sıra ona gelene kadar diğer katılımcıların
hepsinin aynı cevabı verdiğini duyan gerçek deneklerin %35’i yanlış olduğunu bile bile grubun söylediği cevaba
katılır.
Asch’in deneyinde denek bilgisel olarak cevabın yanlış olduğunun farkındadır yani tam bir benimseme söz ko-
nusu değildir. Ortamda zorlayıcı bir yaptırım da yoktur. Buna rağmen bazı bireyler grubun normlarını, kararlarını
kabul ederek sosyal etkiye uyma davranışı gösterir.

2.25. DAVRANIŞ VE SOSYAL ETKENLER

Bir toplumun varlığını sürdürmek için ortaklaşa var ettiği ve benimsedi-
ği, sonraki kuşaklara aktardığı maddi ve manevi değerlerin bütününe kültür
denir. Örf, âdet, gelenekler, dil, müzik ve diğer estetik değerler vb. manevi
kültürü oluşturur. Manevi kültürün dışındaki her türlü eşya, araç gereç, üre-
tim araçları ve teknoloji gibi unsurlar ise maddi kültürdür (Görsel 2.83).
Bireyin toplumsal kurallara ve kültüre uygun tutum ve davranışları öğ-
renmesi sosyalleşme yolu ile gerçekleşir. Toplumsal kültürün kuşaktan kuşa-
ğa aktarılmasını sağlayan sosyalleşme ailede başlar, diğer sosyal gruplarda
devam eder. Birey toplumsal yaşama aile, arkadaş, komşu, iş yeri, siyasi parti
gibi farklı sosyal gruplar aracılığı ile katılır. Her grubun kendine ait kuralları Görsel 2.83: Manevi kültür ögesi

PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ 75