Page 44 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

vardır. Birey bu kuralların etkisi ile girdiği her grupta farklı davranışlar sergiler. Örneğin aile içerisinde arkadaş
grubunda davrandığı gibi davranmaz.
Sosyal gruplar dışında toplumda çeşitli sosyal kate-
goriler vardır. Sosyal kategoriler, ortak özellikleri pay-
laşan ancak fiziksel olarak aynı ortamda bulunmayan
insanların oluşturdukları topluluklardır. İşçiler, evliler,
liseye giden öğrenciler, kadınlar, erkekler vb. (Görsel
2.84). Ait olunan sosyal kategoriler insanın davranışlarını
etkiler. Farklı sosyal kategoriler farklı bilgi, inanç, değer
ve tutumlara sahiptir. Birey kendisini bir sosyal kategori
içinde hisseder ve bu kategoriyi benimserse davranışla-
rını da bu yönde değiştirir. Örneğin sanatçı kategorisin-
deki biri bu kategoriye uygun davranışlar sergiler.
Farklı gruplarda farklı statü ve rollere sahip olan bi- Görsel 2.84: Lise öğrencileri
reyin bu statü ve rollere uygun davranması beklenir. Bir
kadının, erkeğin, annenin, babanın, öğretmenin, polisin
nasıl davranacağı ile ilgili belli beklentiler vardır. Bu beklentilere uymayan davranışlar toplumda dikkat çeker.
Ait olunan kategorinin kendi üyelerinden beklentileri bazen bireyi belli şekilde davranmaya zorlayan bir baskı
unsuru hâline gelebilir. Örneğin cinsiyet kavramı kadın ya da erkek olmanın biyolojik yönünü ifade eder. Toplum-
sal cinsiyet ise kadın ya da erkek olmaya toplumun ve kültürün yüklediği anlamdır. Çocuk cinsel kimliğini kazanın-
ca sosyalleşme sürecinde birçok toplumsal cinsiyet şemasıyla karşılaşır.
Toplumsal cinsiyet şemalarından kaynaklanan kalıp
yargılar, toplumsal cinsiyet rolleri ile ilgili sosyal şemaları
şekillendirerek eşitsizliğin ortaya çıkmasına neden olur.
Toplumsal cinsiyet şemaları aynı zamanda toplumsal
cinsiyet rollerini ve beklentilerini de etkiler. Bir kadının
çamaşır asması beklentilere uyduğu için normal karşı-
lanırken bir erkeğin çamaşır asması istisna olarak kabul
edilir ve toplum tarafından belirlenen erkek şemasına
uymadığı için hoş karşılanmaz. Erkeğin evdeki işleri
eşiyle birlikte yapmasını hoş görmeyen kalıp yargılar de-
ğişirse kadın ve erkeğe ait toplumsal cinsiyet rolleri ile
ilgili sosyal şemalar da değişir. Böylece erkeğin çamaşır Görsel 2.85: Topliumsal cinsiyet şemalari
asması doğal karşılanabilir (Görsel 2.85).
Beklentiler içinde bulunulan çevreye göre de değişir.
Bir iş toplantısında bir futbol maçındaki gibi davranılması ya da bir hâkimin gittiği konserde hâkim gibi davran-
ması beklenmez.
Medya insanların tutumları, dünya görüşleri ve davranışları üzerinde genel olarak etkilidir. Medyanın en önem-
li rollerinden biri kişilere kolay yoldan bilgi vermektir. Tekrar eden aynı iletiler ortak dünya görüşü, ortak roller ve
ortak değerlerin oluşmasına neden olur bu da davranışları etkiler. Örneğin medyanın etkisi ile sürekli değişen
modaya uygun giyinmek, konuşmak, moda olan mekânlara gitmek, hobiler edinmek vb. arzusunda olan insanın
değişen moda ile birlikte davranışları da değişir.
Bu değişime rağmen kültür millîdir ve ahenkli bir bütündür. Toplumdaki insanlar değişebilir, sosyal yapı fark-
lılık gösterebilir fakat kültürün özü değişmez. Değerler sisteminden oluşan kültür nesilden nesile aktarılır. Kişi
doğduğu an sosyal değerleri hazır bulur. Vatanseverlik, misafirperverlik, büyüklere saygı Türk kültürünün top-
lumsal değerlerinden bazılarıdır. Özür dilemek, selamlaşmak, misafir ağırlamak, evlenmek vb. tüm bunların nasıl
yapılacağı gelenek ve göreneklerle belirlenir.
Kültür, insanlara kendileri ve dış dünya hakkında anlamlı bir bütün sunar. İnsan, alıştığı bildiği kültürde davra-
nışlara neden yüklemekte zorlanmaz ve kendini güvende hisseder. İlk defa yurt dışına giden insanlar farklı kültür-
den olan insanların davranışlarına yükleme yaparken zorlanırlar. Örneğin yurt dışında komşusundan tuz istediğin-
de karşılaştığı olumsuz tepkiye anlam yüklemede zorlanır çünkü bu kendi kültüründe yerleşmiş bir değerdir.

76 PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ