Page 185 - Sanat Tarihi -12

İSLAM VE TÜRK MİMARİSİ 6.
ÜNİTE

Erken Dönem İslam Sanatında Cami

Camiler, İslam sanatının en önemli mimari eserleridir.
İlk camiler basit çevre duvarlarına sahip çoğunlukla
üzeri açık ibadet yerleridir. Hz. Muhammed’in bütün
faaliyetlerinin merkezi ve ilk camilere de örnek olan Mes-
cid-i Nebevi (Görsel 6.5), etrafı duvarlarla çevrili bir avlu
ve üzeri düz çatı ile örtülmüş bir yapıdır. Emeviler Döne-
mi’nde genişletilen yapıya, değişik zamanlarda eklemeler
yapıldığından Hz.Muhammed, Hz. Ömer ve Hz. Ebu-
bekir’in mezarları yapının içinde kalmıştır. İlk yapıldığı Görsel 6.5
dönemlerde siyah beyaz mermerle süslenen caminin Günümüzde Mescid-i Nebevi, Medine
revakları sütun ve kemerlerle zenginleştirilmiştir. Osmanlılar Dönemi’nde
ise giriş kapısı, mihrap ve türbenin üzerindeki kubbeler onarılmış, Hz.
Muhammed’in türbesinin üzerine de dilimli yeşil kubbe yapılmıştır.

Emevi Halifesi I. Velid tarafından bir Roma tapınağı ile Bizans
bazilikasının yerine yaptırılan Şam Emeviye Camii (706-715), mimari
planı ile İslam dünyasında örnek alınan bir eserdir (Görsel 6.6). Caminin
planı; kıble duvarına paralel, birbirinden sütun sıralarıyla ayrılan üç sahın
ile ortada bunları dik olarak kesen bir sahından oluşmuştur. Sahınların
kesişme yerini bir kubbe örtmektedir. Günümüze orijinal planı ile gelen Görsel 6.6
ender camilerden olan eserin mozaik süslemeleri dikkat çekicidir. Mozaik Emeviyye Camii, Şam
süslemelerinde köşkler, servi ağaçları ve cennet tasvirleri dikkati çekmektedir.

Hz. Muhammed’in Miraç olayının gerçekleştiği yer olarak kabul edi-
len Kubbetü-s Sahra (Görsel 6.7), Emevi Halifesi Abdülmelik tarafından
691’de ziyaretgâh olarak yaptırılmıştır. Sekizgen planlı yapının içinde yer
alan ikinci sekizgen bölüm sütunlarla ve kemerlerle çevrilmiş olup iç
kısımda ise daire şeklini almıştır. Yapının üzeri yirmi metre çapında
bir kubbe ile örtülmüştür. Ahşap kubbenin üzerinin kurşun ile
kaplanmış olması eserdeki Bizans etkisini göstermektedir. Yapının
içi zengin mozaik süslemelerle kaplanmıştır. Süslemelerinde
asma yaprakları, üzüm salkımları ile kanatlı hayvan figürleri
kullanılmıştır. Süslemeler, yapının özellikle kubbe kasnağı,
kemerleri ve kubbe ile kemer arasındaki üçgenlerde yer alan altın
zeminli yeşil ve sarı mozaiklerden oluşur. İlk yapıldığı dönemde
caminin iç kısmının kaplanmasında kullanılan mozaiklerin yerine Görsel 6.7
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde çini süslemeler yapılmıştır. Kubbetü-s
Sahra’nın kesiti, Kudüs
(temsili resim)
Halife Abdülmelik tarafından 702’de Bizanslılar
Dönemi’nde yapılan Meryem Bazilikası’nın yerine
yaptırılan Kudüs’teki Mescid-i Aksa’da mihrap
duvarına dikey uzanan sahınlar mihraba paralel
bir sahınla kesilmiş, mihrap önü kubbe ile
örtülmüştür. Sonraki yıllarda yapının sağına ve
soluna altışar sahın ilave edilerek yapı genişletil- Görsel 6.8
miştir (Görsel 6.8). Mescid-i Aksa, Kudüs

185