Page 48 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite

2. ÜNİTE Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler

zayıflar. Bu da hemen her alanda sapma davranışlarının
artmasına yol açar. Bunlara şiddet, rüşvet gibi sapma davra-
nışlarının yaygınlaşması örnek olarak verilebilir. Birtakım
toplumsal nedenler sapma davranışlarına yol açar. Örneğin
işsizliğin arttığı bir toplumda bireyler şiddete, alkolizme,
hırsızlığa, dolandırıcılığa yönelebilirler. Toplumda adaletsiz
bir gelir dağılımı varsa bu durum bireylerin sapma davranışı
göstermelerine neden olabilir.

Bazı sapma biçimleri ise toplumun temel değerleri ile
bireyin bu değerleri gerçekleştirmek için sahip olduğu aralar
arasındaki uyuşmazlık veya çatışmalardan doğmaktadır.
“Anomie” (Anomi) Emile Durkheim’in ortaya çıkardığı
Görsel 2.54: Soldaki fotoğrafta, bireyin davranışı sapma olarak görülürken bir kavramdır. Anomi sosyolojinin de ortaya çıktığı 18. yüzyıl
sağdaki resimdeki davranış başka bir toplumda normal karşılanmaktadır. sonrası kapitalist dönemde özellikle kırdan kente göçün bir
Bazı düşünürlere göre toplumsal sapma psikolojik neden- sonucu olarak ortaya çıkan uyumsuzluk problemini ifade
lere dayanır. Örneğin zekâ gerilikleri, madde bağımlılığı, eder. Bu bağlamda düşündüğümüzde kırdan göçmüş
kişilik bozuklukları normların çiğnenmesinde etkilidir. bireyin kent yaşamına ve kentteki toplumsal kurallara
uyum sağlayamayarak intihara varan patolojik belirtiler
Toplumsal sapmada farklı kültürlerden gelmiş olma ve göstermesidir.
grup farklılıkları da etkilidir (Görsel 2.54). Örneğin kırsaldan
kente göç eden bireyler, kentin yaşam biçimi, değer ve norm- Yabancılaşma ise Karl Marx’a ait bir kavramdır ve yine
larını benimsemeyerek toplumla bütünleşmede zorlanabilirler. feodal düzenden kapitalist düzene geçiş sürecinde ortaya
Bu durumda bireyler, kültürel çatışma yaşayarak yeni değer ve çıkan bireyin emeğine, kendisine ve içinde yaşadığı topluma
normlara uyum göstermez. Bunun sonucunda ihtiyaçlarını yabancılaşması durumudur. Anomi ve yabancılaşma arasında
kaçakçılık, yasa dışı örgütlere katılma, izinsiz yapılaşmanın yakın bir ilişki bulunduğu aşikârdır. Yapıları itibarıyla zaten
olduğu bölgelere yerleşme gibi yollardan karşılamaya çalışa- anomi bir yabancılaşma biçimidir. Kişi kent yaşamına uyum
rak sapma davranışı gösterebilirler. sağlayamamış ve toplumsal kurallara ayak uyduramayarak
içinde yaşadığı kültüre yabancılaşmıştır. Aynı zamanda birey
Toplumdaki hızlı değişmeler de sapma davranışlarına toplumsallık ihtiyacıyla birlikte arada kalmışlık yaşar ve bu
neden olabilir. Toplumların özellikle hızlı değişme dönemle- aşamada kendisine de yabancılaşır. İşte bu bağlamda anomi-
rinde daha fazla sorunla yüz yüze kalmasından dolayı ekono- nin temelinde yabancılaşma vardır. Anomi kavramının işaret
miden siyasete birçok alanda toplumsal ilişkiler etkilenmekte- ettiği ise sapmadan daha farklı bir toplumsallık durumudur.
dir. Toplumsal normların toplumsal ilişkiler üzerindeki etkisi- Durkheim’in sıklıkla kullandığı Merton’ın (Mertın) da ele
nin azalması ve yaptırım gücünün zayıflaması toplumsal aldığı anomi, normların geçerliliğini ve yaptırım gücünü
değerler alanında bir kargaşa ortamının doğmasına yol açar. yitirmesi, değer ve normlar hiyerarşisinin bozulması ve bir
Eğer geçerliliğini yitiren normlar yerine herkesin kabul
kargaşanın topluma egemen olması gibi durumlarda ortaya
edebileceği yenileri konmazsa bireyi topluma bağlayan bağlar çıkan normsuzluk hâlini ifade eder.
TOPLUMSAL SAPMANIN ORTAYA ÇIKMASININ NEDENLERİ

Uygun Olmayan veya Başarısız Sosyalleşme: Bir top- lanmaması ya da cezaların yetersiz kalması bireyleri tekrar
lumdaki bütün kanun, örf ve adetler ile idari tasarrufların tam hırsızlık yapmaya yönlendirebilir.
ve sert bir biçimde uygulanması toplumu kargaşaya götürebilir. Olumsuz Davranışları Mantığa Bürüme: Normların
Ne kadar istense de toplumdaki bireylerin çoğunluğu belirtilen anlam ve içeriklerinin belirsiz olması ya da yaptırımların
kurallara uymayabilir. Çünkü mutlak bir uyum sosyolojik açık olmaması durumunda kişiler normlardan sapma eğilimi
olarak imkânsızdır. Sonuç olarak bireyin toplumsallaşma gösterirler. Örneğin suç işleyen bir kişi, akli dengesinin yerin-
sürecinde toplumun kültürünü, değer yargılarını öğrenememe- de olmadığını ispatlarsa bu suçtan cezasız kalabilir ve aynı
si, onun topluma yabancılaşmasına sapmasına yol açar. sapmayı tekrarlayabilir.
Kişinin Yerine Getirmesi Zor ve Gücünü Aşan İstek- Normların Yeteri Kadar Açık Olmaması: Normların anlam
lerle Karşılaşması: Yerine getirmesi zor olan, gücünü aşan ve içeriklerinin belirsiz olması ya da yaptırımların açık olmaması
sosyal isteklerle karşı karşıya bulunmak, kişinin bu istek ve durumunda kişiler normlardan sapma eğilimi gösterirler. Örneğin
baskılardan kurtulmak için sapma davranışı göstermesine neden bilişim suçlarında yaptırımlar birçok ülkede açık olmadığı için bu
olur. Anne ve babası tarafından okulda başarılı olması istenen bir suçlarda dünyada büyük bir artış gözlenmektedir.
öğrencinin okulda başarılı olamayınca baskılardan kurtulmak Açığa Çıkmayan Sapma Davranışının Devam Etmesi:
için kurallara aykırı hareket etmesi buna örnek gösterilebilir. Sapmanın gizli olarak gerçekleşmesi de sapmanın nedenleri
Yetersiz ve Caydırıcılıktan Uzak Kurallar: Toplumdaki arasındadır. Örneğin hırsızlık yapan biri yakalanmadığı
zayıf ve yetersiz kurallar caydırıcı olmaktan uzak olduğundan müddetçe bu sapma eylemine devam edecektir.
kuralları hiçe saymaya meyilli birçok kişi için elverişli bir Alt Kültürün Sapmayı Meşrulaştırması: Sapmanın meş-
alan yaratır. Bu da toplumsal sapmaya önemli bir zemin hazır- ru sayılması sapma davranışına neden olur. Örneğin çeteler
lamış olur. Örneğin trafik cezalarının yetersiz olması sürücü- yasa dışı yollara başvuruyu kendileri için meşru olarak görürler.
leri çeşitli sapma davranışlarına yönlendirebilmektedir. Gruba Aidiyet Duygusu: Sapma davranışı içinde olan
Yaptırımların Uygulanmaması: Yaptırımların gerekli cid- gruba bağlılık da sapma davranışına neden olur. Örneğin bir
diyet ve dikkatle uygulanmaması sapma davranışına neden suç çetesine üyelik gruba bağlılığı gerektirdiği için bireyler
olabilir. Örneğin hırsızlık yapan kişiye verilen cezanın uygu- grubun sapma davranışlarına katılmak zorunda kalırlar.

102