Page 8 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | 3.Ünite

3. ÜNİTE

METİN VE TÜRLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR

Okuduğunuz metin, İslamiyet’in Kabulünden Önceki Türk Edebiyatı’nın Sözlü Dönemi’ne ait bir
sagu örneğidir. Metinde Alp Er Tunga’nın ölümü üzerine duyulan acı dile getirilmiştir. Alp Er Tunga;
yüksek bilgi ve birçok fazileti şahsında toplamış, anlayışı ile nam salmış, pek çok ülke zapt etmiş,
kahraman bir Türk beyi olarak kabul edilmektedir. Verilen saguda insanların Alp Er Tunga’nın ölümü
karşısında sergiledikleri tavır, onun ne kadar çok sevilen ve sayılan bir bey olduğunu göstermekte-
dir. Ayrıca Alp Er Tunga’nın İranlı şair Firdevsî’nin Şehname adlı eserinde geçen Efrasiyap olduğu
bilinmektedir. Alp Er Tunga, Turan’ın büyük hükümdarlarından biri olup Büyük İskender’den önce
yaşamıştır. Kahramanlığı ile nam salmış biridir.
Sagular yuğ adı verilen cenaze törenlerinde; ölen bir kişinin ardından duyulan acı, onun yiğitliği,
fazileti gibi konuları işler. Dörtlük nazım biriminin kullanıldığı sagular, 7’li hece ölçüsüyle oluşturu-
lur. Okuduğunuz metin de 7’li hece ölçüsü ile söylenmiş ve beş dörtlükten oluşmuştur. Kafiye düzeni
koşukla aynıdır. Eser, Sözlü Edebiyat Dönemi’ne ait bir ürün olduğu için anonimdir. Dil sade, halkın
anlayabileceği yalınlıktadır. Kısacası dönemin ürünlerinde henüz bir yabancılaşma söz konusu değil,
yerlilik esastır. İslamiyet’in Kabulünden Önceki Dönem’de sagu adı verilen biçimin divan edebiya-
tındaki karşılığı mersiye, halk edebiyatındaki karşılığı ise koşma nazım biçimiyle söylenen ağıtlardır.
İslamiyet’in Kabulünden Önceki Türk Edebiyatı’nın Sözlü Dönemi’ne ait diğer iki ürünü ise bu-
günkü atasözü yerine kullanılan savlar ve bir milleti derinden etkileyen, yiğitlik, savaş, göç gibi ko-
nuları işleyen destanlardır.
Sözlü Dönem’e ait bu ürünler, dilden dile aktarılarak yayılmış ve günümüze kadar gelmiştir. Kaş-
garlı Mahmut da Türk boyları arasında dolaşarak bu sözlü ürünleri derlemiş ve Divânu Lugati’t-Türk
adlı eserine almıştır.

METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1. Metinde söyleyicinin “Alp Er Tonga öldi-mü” şeklinde soruları yönelttiği kişi/kişiler kimler olabi-
lir?
2. Metinde “felek” kavramının nasıl anlatıldığını metinden örneklerle açıklayınız. Bundan hareketle
feleğin edebiyatımızdaki kullanımlarıyla ilgili çıkarımlarda bulununuz.
3. Metinden Alp Er Tonga’nın sevilen, sayılan birisi olduğu anlaşılmaktadır. Bu bölümlere dizelerden
örnekler gösteriniz.

4. Verilen metinden açık ve örtük iletilere örnek olabilecek kullanımları aşağıdaki şemalara yazınız.

Açık İleti

Örtük İleti

5. Verilen metnin temasını bulunuz. Bu temayı dönemin sosyal gerçekliğiyle ilişkilendirebilir misiniz?
Düşüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.
6. Metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili neler söyleyebilirsiniz? Şiire soru cümlesiyle başlanması,
şiirin dil ve anlatımına nasıl bir katkı sağlamıştır?
7. Metinde bazı kelimelerin (beg > bey, kadgu > kaygı, emdi > şimdi, közi > gözü vb.) zaman içindeki
değişimleriyle ilgili neler söyleyebilirsiniz?

86