Page 50 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 1.Ünite

1. Ünite

Anayasanın uygulanmasını ve devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını cumhur-
başkanı temin eder. Cumhurbaşkanı, gerektiğinde yetkilerinin bir kısmını yetki sınırlarını yazılı
olarak belirterek aslarına devredebilir. Cumhurbaşkanlığı seçimi 5 yılda bir milletvekili seçimiyle
birlikte yapılır.
Hükûmeti kurmakla görevli olan cumhurbaşkanı, Meclis’e ve millete karşı sorumludur.
Kendisine bir veya daha fazla yardımcı seçme hakkına da sahip olan cumhurbaşkanına;
cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların dışında cumhurbaşkanına bağlı ofis ve kurullar da
yardımcı olmaktadır. %50’den fazla oy ile doğrudan halk tarafından seçilen cumhurbaşkanının
her türlü iş ve eylemlerinden dolayı cezai sorumluluğu vardır. En fazla iki dönem seçilebilen
Cumhurbaşkanı, Genel Bütçe Kanunu dışında yasa hazırlayamaz. Cumhurbaşkanı, üst düzey
kamu görevlilerini kararname ile atayıp görevden alabilir.

Başbakan
Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan üç anayasada da başbakan meclise karşı sorumlu tutul-
muştur. Başbakanın görevi, bakanlar kurulunun başı olarak bakanlıklar arasında işbirliğini sağ-
lamak ve hükûmetin genel siyasi politikalarını uygulamaktı. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Siste-
mi’ne geçilmesi ile birlikte başbakanlık makamı kaldırılmıştır.

Bakanlar Kurulu
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ilk açıldığı zamandan Cumhuriyetin ilan edildiği zamana
kadar geçen sürede Meclis Hükûmeti Sistemi vardı. Bakanlık görevine getirilecek olan me-
buslar TBMM üyeleri arasından tek tek seçilir, meclis başkanı da seçilen bu vekiller heyetinin
başkanı olurdu.
1924 Anayasası’nda ise cumhurbaşkanı meclis üyeleri arasından başvekili seçer, başvekil-
de meclis üyeleri arasından bakanlar kurulunu oluşturarak cumhurbaşkanının onayına sunar-
dı. Cumhurbaşkanı oluşturulan bakanlar kurulunu onayladıktan sonra kurulan yeni hükûmet
için Meclis’te güven oylaması yapılır, Meclis’ten güvenoyu alan hükûmet görevine başlardı.
1982 Anayasası’na göre ise hükûmeti kurmakla görevlendirilecek olan başbakan, TBMM
üyeleri arasından cumhurbaşkanı tarafından belirlenir, başbakan da meclisten veya meclis
dışından vekil seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından bakanlar kurulunu oluştururdu.
Cumhurbaşkanı, oluşturulan bakanların atamasını yaptıktan sonra, yeni kurulan hükûmet,
programını TBMM’de okurdu. Okunan hükûmet programı güvenoyuna sunulur, güvenoyu alan
hükûmet de görevine başlardı. Bakanlar kurulu, devletin ekonomik, siyasi, kültürel ve askerî
işlerinin yürütülmesinde cumhurbaşkanı ve başbakana yardımcı olurdu.
Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesi ile birlikte daha önce bakanlar kurulunda
olan kararname çıkarma yetkisi cumhurbaşkanına devredilmiştir. Cumhurbaşkanının, bakan-
ları Meclis içinden veya dışından atama yetkisi de vardır.

Bakanlıklar
Bakanlar, parlamenter sistemde başbakana karşı sorumluyken Cumhurbaşkanlığı Hükûmet
Sistemi’ne geçilmesi ile birlikte cumhurbaşkanına karşı sorumlu hale gelmiştir. Önceki dönemde
başbakana yardımcı olmak, bakanlar kuruluna katılmak ve genel siyasetin yürütülmesini sağ-
lamak gibi görevleri olan bakanlar, kendi yetkisindeki işler ile emri altındaki kişilerin eylem ve
görevlerinden sorumluydu. Yeni düzenlemeye göre bakanlık sayısı 25’ten 16’ya indirilmiş, Meclis
içinden bakan olarak atananların milletvekilliğinin düşmesi kararlaştırılmıştır.

Merkezin Taşra Teşkilatı
Anayasa’nın 126. Maddesi’ne göre Türkiye, merkezî idare kuruluşu bakımından coğrafya
durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre illere; iller de diğer ka-
demeli bölümlere ayrılır. İllerin altındaki bölünmeler ilçeler ve bucaklardır. İl, ilçe ve bucaklar-
da merkezî yönetimin taşra teşkilatı bulunur. İllerin yönetiminden vali, ilçelerin yönetiminden
kaymakam, bucakların yönetiminden de bucak müdürü sorumludur. Ancak, 2014 yılında ya-
yınlanan “5747 Sayılı Büyükşehir Belediyeleri İle İlgili Kanun” gereği bucaklar taşra teşkilatı
olmaktan çıkarılmıştır.

60