Page 15 - Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi | 1.Ünite

1. 1918-1921 yılları arasındaki dönem
2. Enver Paşa’nın lider olduğu 1921-1922 yılları arasındaki dönem
3. Enver Paşa’nın şehit edilmesiyle başlayan 1922-1935 yılları arasındaki dönem
Türkistan’da 1916’da başlayan isyanlar 1918’de Fergana Vadisi’nin tamamına yayılarak Türkistan
millî mücadelesine dönüştü. “Türkistan, Türkistanlılarındır.” parolasıyla yola çıkılan bu mücadeleye köy-
lülerin yanında sanatkârlar, din adamları ve reformistler de katıldı. Fergana’dan sonra Harezm ve Buha-
ra’nın da ele geçirilmesi ile millî direniş üç merkezden yürütüldü.
Her korbaşının kendi bölgesinde hükümdarlığını ilan ettiği, Türkistan’ın tek bayrak altında toplan-
maktan mahrum olduğu bir dönemde, 8 Kasım 1921’de Enver Paşa Buhara’da ortaya çıktı. Burada
“tam bağımsız Türkistan” için mücadele etmeye karar verdi. Kısa bir süre sonra Basmacı Hareketi’ni tek
elde topladı. Bu dönem millî direnişin zirvesi oldu. 1922’de bir baskın neticesinde Enver Paşa’nın şehit
edilmesi üzerine üçüncü dönem başladı.
1924’te hareket Ruslar tarafından bastırılsa da direniş aralıklarla 1935’e kadar devam etti. 1936’da
Sovyet Türk devletleri kurularak SSCB’ye bağlandı ve Türkistan millî mücadelesi tamamen sonlandırıldı.

Gazavât/Müridizm Direniş Hareketi

On sekizinci yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Kafkasya’yı istilası-
na karşı ortaya çıkan ve Şeyh Şamil (Görsel 1.10) ile özdeşleşen
dinî ve millî direnişi, Ruslar Müridizm Hareketi, Müslümanlar Ga-
zavât olarak adlandırmıştır. Gazavât, farklı dillerin konuşulduğu,
farklı etnik kökene sahip halkların bulunduğu Kuzey Kafkasya’nın
bağımsızlığının hedeflendiği tasavvuf kökenli bir siyasi hareket ol-
muştur. Harekete dâhil olanlar, Ruslara karşı verdikleri mücadele-
Görsel 1.10: Şeyh Şamil
nin yanında kabilecilik ve ayrımcılığa karşı da büyük mücadeleler
vermişlerdir. Aynı coğrafyada yaşayan Ku zey Kafkasya Müslü-
manlarının bir tarikat çatısı altında, bir imama bağlanarak birbirlerini kardeş kabul etmelerini, böylece
kavmiyetçilik ve bölgecilikten doğan ayrımcılığı ortadan kaldırmalarını hedeflemişlerdir.
Kuzey Kafkasya’nın doğusunda yer alan Çeçenistan’da halk, Kuzey Kafkasya’nın Rus İmparator-
luğu tarafından işgaline ve kolonileştirilmesine karşı 1818-1917 yılları arasında büyük mücadeleler
vermiştir. Bölgedeki Rus baskısı 19. yüzyılda artmış, Kuzey Kafkasya topluluklarının bağımsızlığını
ve geleneksel hayat tarzını tehdit eder boyutlara ulaşmıştır. Yaşanan bu gelişmeler karşısında İmam
Mansur, Kuzey Kafkasya halkları arasında dinî kimliğe dayalı bir bütünlük ve dayanışma hareketini
ortaya çıkarmıştır. Şeyh (İmam) Şâmil ise 1835 yılında topladığı şûrada alınan kararlar doğrultusunda
bölgedeki Rus iş birlikçisi hanlarla mücadeleye girişip halkın Gazavât Hareketi’nin yanında yer alma-
sını sağlamıştır.
Bağımsız bir Kafkasya devleti ideali ile başlatılan Gazavât Hareketi, hedefine ulaşamasa da Müs-
lüman Kafkasya halkları arasında ortak bir vatan bilinci oluşturmuştur. Sovyet Devrimi’nden sonra
bu bilinci yok etmek isteyen yöneticiler, yine tasavvufi geleneğin tepkisiyle karşılaşmıştır. Gazavât,
1917-1922 yılları arasında Sovyet yönetimi tarafından millî bir kurtuluş hareketi, ilerici ve demokratik
bir direniş olarak değerlendirilmiştir. Sovyet yönetimi, II. Dünya Savaşı sürecinde bu hareketin Sovyet
halklarında millî uyanışa yol açacağı düşüncesiyle, Müridizm başta olmak üzere, sosyalist içerikli ol-
mayan millî kurtuluş hareketlerini feodal ve burjuva hareketleri olarak nitelendirmiştir.
Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasıyla Grozni’nin kontrolünü ele geçiren General Cahar Duda-
yev, Çeçen İşkerya Cumhuriyeti’ni (ÇİC) ilan etmiştir. ÇİC ve Rusya Federasyonu arasındaki çatış-
malar 1990’ların ilk yarısında artarak 1994’te bir savaşa dönüşmüştür. 1997’de imzalanan Hasavyurt
Antlaşması’yla Çeçenistan’a yarı özerklik verilmiş fakat 1999 Eylül’ünde Rus kuvvetlerinin Çeçenis-
tan’ı tekrar işgal etmesiyle barış son bulmuştur.

25