Page 7 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

10. Sınıf
TOPRAKLAR 107

Toprak oluşumu için öncelikle anakayanın ayrış-
ması ve çözünmesi gerekir. Toprağın ana materyali-
ni oluşturan kayaçların özellikleri ve ayrışmaya karşı
dirençleri toprağın oluşum hızını ve türünü etkiler.
Toprak ana materyali, mermer ve bazalt türü sert ka-
yaçlardan oluşabileceği gibi kum ve volkan külü gibi
gevşek yapılı malzemelerden de oluşabilir. Toprağın
rengi, gözenek ve mineral yapısı anakayanın özelliği-
ne göre farklılık gösterir (Görsel 1.119). Ayrıca topra-
ğın killi, kireçli, kumlu ve tuzlu olmasında da anaka-
ya önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin koyu renkli ve
sert bir magmatik kayaç olan bazalt üzerinde koyu
renkli ve besin maddesi yönünden zengin topraklar
oluşurken kalker üzerinde ise kireç yönünden zen- Görsel 1.119: Anakayanın sahip olduğu rengin toprak rengine
gin topraklar oluşur. etkisi (Lassen Volkanik Millî Parkı / ABD)
Yeryüzü şekilleri toprak oluşumunda etkili olan diğer bir faktördür. Yükseltinin artmasına bağlı olarak
sıcaklık azalırken belirli seviyeye kadar da yağış artar. Bu durum, bitkilerin kuşaklar hâlinde yer almasına ve
bu kuşaklar altında farklı toprak tiplerinin oluşmasına neden olur.

Eğimin fazla olduğu yerlerde ayrışan malze-
Toprağın kalınlığı
az menin dış kuvvetler tarafından taşınması daha
kolay olduğu için toprak ince bir yapıya sahiptir.
Eğimin az olduğu yerlerde ise toprak daha kalın

Toprağın kalınlığı bir yapıdadır (Görsel 1.120). Bakı durumu; yamaç-
fazla lardaki sıcaklık, bu harlaşma ve nemliliğin yanı
sıra toprak oluşumunu da etkiler. Ayrı ca dağla-
rın denize dönük yamaçlarının bol yağış alması,
toprağın fazla yıkanmasına neden olurken bu ya-
maçlardaki gür bitki örtüsü de topraktaki organik
madde miktarını artırmaktadır.
Görsel 1.120: Eğimin toprak kalınlığına etkisi (Kandahar / Afganistan)

Biyotik faktörler, toprak oluşumunda etkili olan bir başka unsurdur. Bitkiler, toprak oluşumunda faaliyet
gösteren en önemli canlılardır. Bitkilerin dal, yaprak, meyve ve kabuk gibi kısımlarının toprağa karışmasıyla
topraktaki organik madde miktarı artar. Bitki örtüsü sayesinde yağışlarla gelen suyun toprak içine sızması
kolaylaşırken yüzeysel akışın da yavaşlamasıyla toprak erozyonu önlenmiş olur. Ayrıca bitki köklerinin kaya
çatlaklarına yerleşmesiyle veya bu köklerden çıkan asitlerle anakayanın ayrışması sağlanır.

Toprak içerisinde bulunan mikroorganizmalar
da toprak oluşumunda önemli bir görev üstlenmek-
tedir. Bu canlılar, toprağa karışan bitki ve hayvan
parçalarının ayrışmasını ve bunların organik mad-
deye dönüşmesini sağlar. Ayrıca solucan, köstebek,
tavşan ve fare gibi hayvanların toprağın havalan-
dırılması, karıştırılması veya topraktaki su akışının
düzenlenmesi gibi faaliyetleri de toprak oluşumunu
etkileyebilmektedir (Görsel 1.121).

Görsel 1.121: Hayvanların toprağın oluşumuna etkisi
107