Page 29 - Fen Lisesi Kimya 11 | 6.Ünite

KiMYASAL TEPKiMELERDE DENGE

c) Katalizörün Dengeye Etkisi
Katalizör, aktivasyon enerjisini azaltarak tepkime hızını arttıran mad-
delere denir. Denge tepkimelerinde hem ileri tepkime hızından hem
de geri tepkime hızından bahsedilir. Bir denge tepkimesinde katalizör
kullanıldığında ileri ve geri tepkimenin aktivasyon enerjisi aynı miktar-
da düşeceğinden hem ileri tepkime hızı hem de geri tepkime hızı aynı
oranda artar. Bundan dolayı katalizör dengeyi bozmaz. Sistemin daha
çabuk dengeye gelmesini sağlayan katalizör dengenin yönünü değiştir-
mez. Sistem, dengeye katalizör olmadan da ulaşabilir.

Aşağıdaki grafiklerde

H (g) + I (g) ⇌ 2HI(g)
2 2
denge tepkimesi için katalizörsüz ve katalizörlü hız-zaman değişimleri
verilmiştir (Grafik 6.14). Bu denge için 500 K’de K =160’tır. Tepkimede
c
katalizör kullanılırsa K değişmez. Dengeye ulaşma süresi kısalır.
c
Hız Hız
Denge Denge

ileri tepkime
geri tepkime t > t 2
1

t Zaman t Zaman
1 2
a) Katalizörsüz denge b) Katalizörlü denge
Grafik 6.14: Katalizörsüz ve katalizörlü denge tepkimeleri

ç) Demir(lll) Nitrat ve Potasyum Tiyosiyanat Çözeltileri
Karışımından Demir(lll) Tiyosiyanat Oluşumu
3 +
Fe iyonu ile SCN¯(tiyosiyanat) iyonu arasında gerçekleşen

3 +
2+
Fe (suda) + SCN¯(suda) ⇌ FeSCN (suda) tepkimesi için
2 +
[FeSCN ]
K =
denge bağıntısı yazılır. Denge sabitinin değerini he-
C 3 +
[Fe ] [SCN¯]
2 +
saplamak için iyon derişimlerinin bilinmesi gerekir. FeSCN iyonunun
denge derişimi bu iyonları içeren çözeltinin renkli olmasından yararla-
nılarak bulunabilir.
Bir çözeltinin renk koyuluğu, içindeki maddelerin derişimine ve çö-
zelti yüksekliğine bağlıdır. Örneğin eşit çaplı iki tüpe konulan aynı renkli
maddenin 0,1 M derişimdeki çözeltisinin 2 cm’si ile 0,2 M derişimdeki
çözeltinin 1 cm’si aynı renk koyuluğunu verir. O hâlde tüplerdeki çözel-
tilerin derişimi ile yükseklerinin çarpımları eşittir. “h” yükseklik “C” derişi-
mi ifade ettiğine göre h C = h C eşitliği yazılabilir.
1 1 2 2

337
KİMYA 11. SINIF