Page 55 - Fen Lisesi Kimya 12 | 3.Ünite

Okuma Parçası

GÖZÜN KİMYASI

İnsanlar, görme olayının nasıl meydana geldiğini nadiren merak eder ve düşünür.
Ancak görme olayı, ışığın moleküler değişiklikleri nasıl üretebileceğinin muhteşem
bir örneğidir.
Işık, hayatın devamı için gerekli en önemli kaynaklardandır. Değişik dalga boyla-
rına sahip olan ışık, fotoreseptör adı verilen özel sinir hücreleri ile algılanır. Dolayı-

sıyla görme olayı, ışık enerjisinin sinir iletimine dönüştüğü fotokimyasal bir olaydır.
Işık enerjisi, kimyasal molekülleri farklı formlara dönüştürebilir. Işık, göz retina-
sında (ağ tabaka) bulunan koni ve çubuk hücrelerinde sinirsel bir uyarı oluşturur.
Çubuk hücrelerde kırmızımtırak renkte ve az ışıkta görmeyi sağlayan rodopsin adlı
pigment vardır. Işıkla uyarılan rodopsin, parçalanarak skotopsin adlı bir proteine ve
11-cis retinal adlı bir aldehite dönüşür. Daha sonra cis retinalin geometrisi değişir 167
ve trans retinal adı verilen aldehit oluşur. Oluşan bu aldehit tekrar cis retinale dö-
nüşür ve skotopsinle birleşerek rodopsini meydana getirir. Trans retinalin bir kısmı
vücutta A vitamini olarak da depolanabilir. A vitamini de 11-cis retinale dönüşüp

skotopsin proteiniyle rodopsini oluşturur. A vitamini ve retinal arasındaki karşılıklı
dönüşüm, ağ tabakanın farklı ışık şiddetlerine uzun süreli uyum sağlamasında özel-
likle önemlidir. A vitamini, havuç gibi beta karoten içeren gıdaların vücutta oksit-
lenmesiyle de meydana gelir.
Bu parçalanma ve sentezlenme gözde aralıksız bir şekilde devam eder. Ancak göz
sürekli ışık aldığında denge bozulur ve görmede zayıflamalar meydana gelir. Har-
canan rodopsin miktarı sentezlenenden fazla olacağı için görme hassasiyeti azalır.
Uzun süre aydınlıktan karanlığa veya karanlıktan aydınlığa geçişlerde gözün bu
duruma uyum sağlaması gerekir. Bu esnada geçen süre, rodopsin ve retinal arasın-
daki dönüşümün tamamlanması için gereklidir. Ayrıca halk arasında tavuk karası
olarak bilinen gece körlüğünün sebebi vücutta retinale dönüşecek uygun miktarda

A vitamininin bulunmamasıdır. Bu nedenle beta karoten içeren gıdalar göz sağlığı
açısından önemlidir.
Göz, görme olayının temel unsurudur ancak görme olayını, gözden gelen sinirsel
verileri görüntüye çeviren beyin gerçekleştirir.

FEN LİSESİ KİMYA 12