Page 10 - Fen Lisesi Kimya 9 | 5.Ünite

2 . ÇEVRE KİMYASI

BÖLÜM
5.2.1. Hava, Toprak ve Su Kirliliğinin Sebepleri

Hava, toprak ve suyun kirlenmesine hangi maddeler neden olur? Çev-
re kirliliği oluşturan maddelerin hava, toprak ve suya etkileri aynı mıdır?
Kirleticilerin sağlık üzerine etkileri neler olabilir?
Dünyadaki sanayileşme ile endüstriyel ürünlerin üretimi artmıştır. Kay-
nakların hızlı kullanılması, üretimi arttırırken doğanın dengesini de boz-
maktadır. Ayrıca sanayi atıklarının doğaya bilinçsizce bırakılması çevreyi
olumsuz yönde etkilemektedir. Tarım ilaçları, boya, plastik, gübre, egzoz
ve baca gazları, deterjan gibi maddeler havayı, toprağı ve suları kirlet-
mektedir.

a) Hava Kirleticiler

İnsan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zararlı olabilecek
katı, sıvı ya da gaz hâlindeki yabancı maddelerin atmosferde bulunması
hava kirliliği olarak tanımlanmaktadır. Tozlar, sera gazları, zehirli gazlar,
ozon tüketen gazlar hava kirliliği oluşturan maddelerdir.
Fabrika bacalarından çıkan duman, diğer baca ve araba egzozların-
dan çıkan gazlar ve asbest hava kirliliğine sebep olan temel maddelerdir.
Fosil yakıt olan kömür ve petrolün yanması ile oluşan azot oksitler
(NO ), kükürt oksitler (SO ), CO ve CO gazları havayı kirleten gazlardır.
x x 2
Bu ametal oksitlerinin oksijence zengin olanları SO , SO , CO ve NO
2 3 2 2
havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarına neden olur. Ayrıca
NO , SO , SO gibi gazlar solunum yolu hastalıklarına, astım ve zehirlen-
2 2 3
meye neden olur.
Hava Kirliliği Kaynakları
Atmosfer kirliliğine, fabrika ve motorlu araçlarda kullanılan fosil yakıt-
ların yanması ile oluşan partikül (küçük katı parçalar) ve zararlı gazlar se-
bep olur. Bu gazlar azot oksitler (NO ), hidrokarbonlar, karbon monoksit
X
(CO), kükürt dioksit (SO ), kükürt trioksit (SO ) gibi gazlardır. Sanayi ve
2 3
teknolojinin gelişmesiyle bu gazların atmosfere salınımı sürekli artmakta-
dır (Resim 5.7).
Volkanik patlamalar, doğal yangınlar gibi olaylarda da açığa çıkan
gazlar kirliliğe sebep olmaktadır.
Atmosfere yayılan SO , SO , CO , azot oksit ( NO ) gibi gazlar hava-
2 3 2 X
daki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarına sebep olurlar.
3NO + H O ͢ 2HNO + NO
2 2 3
Resim 5.7: Hava kirliliği
SO + H O ͢ H SO gibi tepkimelerle asit oluşur.
3 2 2 4
Asit yağmurları
● Yeryüzündeki bitki örtüsüne ciddi zararlar verir.
● Su kaynaklarında asit oranını arttırarak suyu kirletir ve sudaki canlı
hayata zarar verir.
● Binalarda, tarihî eserlerde, diğer yapılarda, araçlarda aşınma ve ko-
rozyona sebep olur.
● Toprak yapısını olumsuz etkileyerek toprağı verimsizleştirir.

Fosil yakıtlardan oluşan CO gazı, güneş ışığının etkisi ile kimyasal
tepkimelerle, yoğun duman içinde boğucu sis oluşturur. Oluşan sis as-
tım gibi akciğer hastalığı olanlara ve bitkilere çok zararlıdır. CO gazı çok
zehirleyici bir gazdır. Solunum ile alındığında hemoglobinin oksijen ile
bağlanmasını engelleyerek zehirlenmelere neden olur.

186 187