Page 12 - Fen Lisesi Kimya 9 | 5.Ünite

Ozon tabakasının delinmesi sonucunda Güneş’ten gelen zararlı mor
ötesi (UV) ışınlar fazla miktarda atmosfere ulaşır. Bu ışınlara maruz kalan
insanlarda cilt kanserlerine yakalanma riski artar.
Ozon tabakasını korumak için ozon tüketen maddelerin ve klorofloro-
karbonların üretim ve tüketimi dünya genelinde yasaklandı. Bu amaçla
“Montreal Protokolü” adı verilen antlaşma birçok ülke tarafından kabul
edildi. Ozon tabakasına zarar veren kimyasalları kullanmayarak bilinçli
bir tüketici olmak zorundayız. Bu konuda çevremizdeki diğer insanları
bilinçlendirmeli ve gerektiğinde uyarmalıyız.

b) Su ve Toprak Kirleticiler
Günümüzde sanayileşme ile endüstrinin gelişmesi ve endüstriyel te-
sislerden katı, sıvı ve gaz atıkların çevreye bırakılması, nüfus artışı ile bir-
likte yerleşim alanlarının artması suyun ve toprağın kirlenmesine sebep
olmuştur. Başlıca su ve toprak kirleticiler; plastik, detarjan, organik sıvı,
ağır metal, pil ve endüstriyel atıklardır. Suyu kirleten her şey toprağı da
kirletir. Bazı kirleticiler, görüntü kirliliği ve ortama verdiği zararlar bakımın-
dan toprak ve suda farklı etkiler yaratabilir. Kirleticiler suyun ve toprağın
kimyasal, fiziksel ve biyolojik yapısını değiştirerek zarar verir (Resim 5.9).
Su ve toprak kirliliği oluşturan maddeler ve zararları şunlardır:
Plastikler
Polimerlerden oluşan PET (Polietilen tereftalat) şişelerin, plastik torba
Resim 5.9: Su kirliğinin canlılara ve poşetlerin toprak ve suya karışmasıyla kirlilik oluşur. Plastik malzeme-
etkisi
lerin biyolojik bozulma süreleri çok uzundur. Toprak ve suda uzun süre
bozulmadan kalabilirler.

Deterjanlar
Temizlik ve hijyen amacıyla sıklıkla kullanılan deterjan ve diğer temiz-
lik maddelerinin vücuda ve çevreye zararlı olabileceğini hiç düşündünüz
mü? Deterjanlar cilt üzerinde egzama, temre ve mantar gibi hastalıklara
sebep olur. Deterjanların suya karışmasıyla kirlilik oluşur. Deterjanlar bo-
zulmadan suda uzun süre kalabilir. Ayrıca deterjanlarda kullanılan fosfat
bileşikleri göl, deniz ve okyanuslardaki su yosunlarının aşırı büyümesine
neden olur. Bu nedenle diğer canlıların oksijen alması zorlaşır ve bu du-
rum canlıların zamanla ölümüne neden olur.

Organik Sıvılar
İlaç, boya, kimya ve petrokimya sanayisinin atıklarıdır. Alkoller, klorlu
hidrokarbonlar, hidrokarbonlar, etil asetat, aseton, yağlı boyalarda kulla-
Resim 5.10: Petrol kirliliği
nılan toluen ve ksilen gibi organik çözücüler önemli su kirleticilerdir.
Yemeklik yağ atıkları, petrol atıkları ve yağlı boya olarak kullanılan
mineral yağlar sulara karışırsa kirlilik oluşturur (Resim 5.10). Bu mad-
deler mikroorganizmalar tarafından parçalanırken sudaki oksijeni tüketir-
ler, ayrıca sularda görüntü kirliliği meydana getirirler. Organik kirleticiler,
sudaki mikroorganizmaların etkisiyle sudaki çözünmüş oksijen ile tepki-
meye girerek su canlılarının solunum yapmasını engeller. Bu kirleticiler
su yüzeylerini kapatarak canlıların oksijen almasını engeller ve onların
ölümüne neden olur.
Boya, ilaç ve organik çözücüler başlıca su kirleticilerdir. Kimya ve pet-
rokimya sanayisinde kullanılan alkoller, aseton, benzen, hidrokarbonlar
gibi önemli çözücüler su kirleticilerdir. Tarımda kullanılan tarımsal ilaçla-
rın çoğu hidrokarbon ve fosforlu bileşiklerden oluşur. Bu ilaçlar yer altı ve
yeryüzü sularına karışarak su canlılarını zehirler.

188 189