Page 11 - Fen Lisesi Kimya 9 | 5.Ünite

DOĞA VE KİMYA

Bir azot oksit olan NO gazı az da olsa CO gazı gibi aynı etkileri yapar.
Fosil yakıtlarından açığa çıkan CO gazının asit yağmurlarına etkisi azdır.
2
CO gazının en büyük zararı atmosferde birikerek atmosferin ısınması-
2
na neden olmasıdır. Hava kirliliği yapan önemli maddelerden birisi de
asbesttir. Asbest fiberli (lifli) yapıya sahip bir mineraldir. Asbest fiberleri
çimento ve dokumayla karıştırılarak ısıya dayanıklı hâle getirilir. Isıya kar-
şı dayanıklılığı nedeniyle lamba fitillerinde, fren balatalarında, conta ya-
pımında, binalarda aleve dayanıklı izolasyon malzemesi olarak kullanılır.
Asbest, kömürün yapısında doğal olarak bulunur. Kömürün yanması ile
havaya karışır. Asbest, kanserojen bir maddedir. Asbest fiberleri (Resim
Resim 5.8: Asbest fiberi
5.8) havada solunur hâle geldiklerinde fiberler akciğer zarında birikerek,
akciğer zarının zedelenmesine ve kansere neden olur. Ayrıca karın zarı
kanserlerine yol açar.
Dünya atmosferi yaklaşık hacimce %78 N , %21 O , %1 soy gazlar,
2 2
CO ve su buharından oluşur. Güneşten gelen kısa dalga boylu ışınlar
2
atmosferi geçerek yeryüzünü ısıtır. Atmosferdeki gazlar yeryüzündeki ısı- BİLGİ KUTUSU
nın bir kısmını soğurarak tutar ve yeryüzünün soğumasına engel olur. At-
mosferin ışığı hem tutma hem de geçirme özelliği vardır. Atmosferin ışığı Atmosferdeki CO deniz
2
tutması sayesinde yeryüzü sularının sıcaklığı dengede kalır. Böylece de- ve okyanuslarda çözüne-
nizlerin, okyanusların donması engellenir. Bu şekilde oluşan atmosferin rek bitkilerin fotosentez
ısıtma ve yalıtma etkisine doğal sera etkisi denir. Yerküre atmosferinde- yapmasında harcanır. Bit-
ki doğal sera gazları; su buharı, CO , CH , N O ve O (ozon) gazlarıdır. ki örtüsü ve ormanlar azal-
2 4 2 3
Sera etkisi doğal olduğu zaman atmosfere yararlıdır. Çünkü yerküredeki dıkça fotosentezde har-
sıcaklığın dengede olmasını sağlar. canan CO miktarı azalır.
2
Böylece atmosferdeki CO
Yerleşim amacıyla ormanların kesilerek yok edilmesi, fosil yakıtların 2
miktarı artarak sera etkisi
aşırı kullanımı, atmosferdeki CO , su buharı ve metan gazının atmos-
2 yapar.
ferde aşırı artışına neden olmaktadır. Bu gazların atmosferdeki aşırı ar-
tışı, atmosferin gereğinden fazla ısınmasına neden olur. Sera etkisi ile
atmosferin aşırı ısınması sonucu; buzullar erir, okyanuslar yükselir, kıyı %1 Diğer gazlar
kesimlerinde toprak kayıpları ve iklimlerde değişmeler olur. Mevsimlerin
zamanı değişerek ilkbahar erken, sonbahar geç gelir. Dünyanın bazı
yerlerinde aşırı yağışlar olurken bazı yerlerinde kuraklık olur. İklim deği- %7 N 2 O
şiklerinden dolayı bitki örtüleri de değişir. Bazı canlı türleri yok olmaya
başlar. Küresel ısınmaya en çok etkisi olan başlıca sera gazları: CO , %15 CH
2 4
CH ve N O’dur. Bunun yanında kloroflorokarbon bileşikleri (CFC) ola- %77 CO
4 2 2
rak bilinen CF Cl ve CCl F bileşikleri de sera etkisi yapar. Sera etkisine
2 2 3
CO ’nin katkısının yaklaşık %77 olduğu tahmin edilmektedir (Şekil 5.3).
2
o
Sera etkisi ile son yüz senede dünyamızın sıcaklığı 0,75 C artmıştır.
Ozon Tabakasının İncelmesi
Ozon, atmosferin stratosfer katmanında 10 ve 15. km’ler arası bulu- Şekil 5.3: Sera etkisine yol
açan gazların miktarı
nur. Normal basınç ve sıcaklıkta ozonun (O ) toplam miktarı, yeryüzü-
3
nü 3 mm kalınlıkta kaplayacak bir tabakaya eşdeğerdir. Ozon tabakası,
Güneş’ten gelen yüksek enerjili ve zararlı ultraviyole (UV) ışınlarını so-
ğurarak insan ve diğer canlıları bu zararlı ışınlardan korur.
Atmosferdeki ozon miktarını azaltarak ozon tabakasının incelmesine ve
BİLGİ KUTUSU
delinmesine neden olan başlıca kirleticiler
● Sprey, deodorant gibi aerosollerde kullanılan itici gazlar
Ozon tabakasında gerçek
● Şimşek çakması, uçak motorlarının yüksek ısısı nedeniyle oluşan bir delinme yoktur. “Ozon
azot oksitleri tabakası delindi” . Denmesi-
● Soğutucularda (buzdolabı, klima) kullanılan kloroflorokarbon bileşik- nin nedeni o bölgede ozon
derişiminin kirleticilerin etki-
leridir.
siyle azalmasıdır.
CFC bileşikleri ışık etkisiyle bozulunca oluşan klor radikalleri ozon ile
tepkimeye girerek ozonun delinmesine neden olur.

186 187