Page 23 - Fizik 11 | 2.Ünite

ELEKTRİK VE MANYETİZMA

48. ALIŞTIRMA

Sayfa düzleminde bulunan, üzerlerinden belirtilen yönde i 1 ve i 2 şiddetinde akım
geçen eşit uzunluktaki teller birbirine paralel ve aralarındaki uzaklık d’dir. Bu du-
rumda i 2 akımı geçen telin i 1 akımı geçen tele uyguladığı kuvvet F ’dir. Düzenekte
yapılan bazı değişikliler tabloda verilmiştir. i 2 i 1

Buna göre F kuvvetinin yön ve büyüklüğünün değişikliklerden ne şekilde etki-
leneceğini tablodaki boş yerlere yazınız.
d
ÇÖZÜM
Manyetik Alanın Yönü Manyetik Alanın Şiddeti
Yapılan Değişiklik
(Değişir/Değişmez) (Artar/Azalır/Değişmez)
d uzaklığını azaltmak

i 1 akımının şiddetini azaltmak

i 2 akımının yönünü değiştirmek

D) MANYETİK ALAN İÇERİSİNDE ÜZERİNDEN AKIM GEÇEN DİKDÖRTGEN TEL
ÇERÇEVEYE ETKİ EDEN KUVVETİN DÖNDÜRME ETKİSİ

Basit bir elektrik motoru düzeneğinde iletken düz bir
F tel, dikdörtgen tel çerçeve şekline getirilerek mıknatı-
sın kutuplarının arasına yerleştirilir (Şekil 2.55). Telden
S akım geçmesi sağlandığında çerçevenin kenarlarına
N manyetik bir kuvvet etki eder. Bu kuvvetlerin oluştu-
S racağı tork sayesinde çerçeve manyetik alan içinde
N dönmeye başlar. Böylece motor, elektrik enerjisini

i -F mekanik enerjiye dönüştürür. Bu olayda çerçevenin
dönmesini sağlayan torkun oluşumunda akım geçen
Şekil 2.55: Basit elektrik motoru modeli tellere etki eden manyetik kuvvetler etkilidir.

İletken düz bir tel, şekildeki gibi tel çerçeve hâline ge- Dönme Ekseni
tirilerek düzgün B manyetik alanına yerleştirilmiştir
(Şekil 2.56). Çerçeveden şekilde verilen yönde i akımı
geçtiğinde çerçevenin manyetik alana dik olan KL ve
K M B
MN kenarına manyetik bir kuvvet etki eder. Manyetik
alana paralel olan diğer kenarlarına manyetik kuvvet
etki etmez. Sağ el kuralına göre KL kenarına sayfa düz- F 1 F 2
leminden dışarı doğru F , MN kenarına ise sayfa düz- l i
1
leminden içeri doğru F kuvvet etki eder. Büyüklükleri i
2
eşit bu kuvvetler çerçevenin dönme ekseni etrafında F 2
F 1
sürekli dönmesini sağlar. Üzerinden i şiddetinde akım
L
geçen, yüzey alanı A = l . d olan çerçeveye B manyetik N
alanı içinde etki eden torkun büyüklüğü d

x = F d + F d = Fd &$ x = B $ il d &$$ x = B $$ . Şekil 2.56: Düzgün manyetik alanda çerçeveye etkiyen tork
i A olur
2
2
325
325