Page 19 - Fizik 11 | 2.Ünite

ELEKTRİK VE MANYETİZMA

Ç) ÜZERİNDEN AKIM GEÇEN DÜZ TELE MANYETİK ALANDA ETKİ EDEN KUVVET

İki çubuk mıknatıs birbirine yaklaştırıldığında aralarında itme veya çekme şeklinde bir manyetik kuvvet etkin
hâle gelir. Üzerinden akım geçen düz tel de mıknatıs gibi etrafında bir manyetik alan oluşturur. Üzerinden akım
geçen düz tel, kendi manyetik alanıyla birlikte başka bir alan içerisinde ise tele manyetik bir kuvvet etki edebilir.

a) Üzerinden akım geçmeyen telin mık- b) Akımın geçme yönüne göre telin c) Akımın geçme yönüne göre telin
natısın manyetik alanındaki denge mıknatısın içine doğru çekilmesi mıknatısın dışına doğru itilmesi
durumu
Görsel 2.7: Düz telin mıknatısın manyetik alanındaki farklı konumları
Yatay düzleme sabitlenen U mıknatıs, iletken tel ve bağlantı kablolarıyla hazırlanan bir düzenekte telden akım
geçmediğinde tel düşey konumda dengede kalır (Görsel 2.7.a). İletken telden akım geçirildiğinde telin mıkna-
tısın içine ya da dışına doğru saptığı görülür. Telin farklı yönlere saparak dengelenmesinin nedeni ise telden
farklı yönlerde akım geçmesidir (Görsel 2.7.b,c). Bu değişim, telin mıknatıs kutuplarının arasında kalan kısmına
bir kuvvetin etki ettiğini gösterir. Devreden akım geçtiğinde tele kuvvet etki etmesi kuvvetin kaynağının hare-
ketli yükler olduğunu gösterir.

? Üzerinden akım geçen düz tele etki eden manyetik kuvvetin şiddetini etkileyen değişkenler
nelerdir?

Şekil 2.51’ deki düzenekte telden geçen akım şidde-
Düşey
ti arttırıldığında telin düşey denge konumuna olan
uzaklığının arttığı gözlenir. Bu durum tele etki eden
manyetik kuvvetin artması ile açıklanabilir. Manye-
S tik alan içinde üzerinden akım geçen tele etki eden
S kuvvet, telden geçen akım şiddetiyle doğru orantı-
lıdır.
i
F Düzenekteki U mıknatısı yerine kutup şiddeti daha
N fazla olan bir U mıknatıs kullanıldığında da telin dü-
N şey denge konumuna olan uzaklığının arttığı göz-
lenir. Bu değişim telin içinde bulunduğu manyetik
alan şiddetinin artmasıyla açıklanabilir. Üzerinden
akım geçen tele etki eden kuvvet, telin bulunduğu
Şekil 2.51: Üzerinden akım geçen iletken tele manyetik alanda manyetik alanın şiddeti ile doğru orantılıdır.
etkiyen kuvvet

321
321