Page 41 - Fizik 11 | 2.Ünite

ELEKTRİK VE MANYETİZMA

manyetik alan çizgilerinin sayısı da azalacaktır. Bu şekilde akım değişiminden meydana gelen manyetik akı
değişimi devrede öz-indüksiyon akımının oluşmasına neden olur.

Lenz Yasası’na göre öz-indüksiyon akımı B ile aynı yönde manyetik alan oluşturarak manyetik akıyı artırır. Sağ el
kuralına göre B ile aynı yönde manyetik alan oluşması için öz-indüksiyon akımı devredeki i akımı ile aynı yönde
olmalıdır.

59. ALIŞTIRMA

Akım makarası, anahtar ve gerilimi ayarlanabilir üreteç ile şekildeki
devre kurularak devre üzerinde sırasıyla aşağıdaki değişiklikler ya-
pılmıştır.
Anahtar Ayarlı
Üreteç
Buna göre
I. Üretecin gerilimi belli bir değere ayarlandıktan sonra anahtar kapatılmıştır.
II. Üretecin gerilimi zamanla arttırılmıştır.
III. Anahtar açılarak devre akımı kesilmiştir.
hangi işlemler sırasında akım makarasının üzerinde öz-indüksiyon akımı oluşur? Nedenini açık-
layınız.

ÇÖZÜM

H) YÜKLÜ PARÇACIKLARIN MANYETİK ALAN VE ELEKTRİK ALANDAKİ HAREKETİ

Elektrik ve manyetizma birbiri ile bağlantılı iki olgudur. Durgun elektrik yükleri çevrelerinde elektrik alanlar
meydana getirirken bu yükler hareketlendiğinde çevrelerinde elektrik alanlarla birlikte manyetik alanlar da
meydana getirir.

Yüklü parçacıklara etki eden elektriksel kuvvetin büyüklüğü elektrik alan şiddeti ve parçacıkların yük miktarına
bağlı olarak değişir. Elektriksel kuvvetin büyüklüğü ise F = q E$ olur.
Yüklü parçacıklara etkiyen bu elektriksel kuvvet cisimlerin hızının ve kinetik enerjilerinin değişmesine neden
olur.

Yüklü parçacıkların hareket ettiği manyetik alanla birlikte aynı ortamda elektrik alan da bulunabilir. Bu durum-
da yüklü parçacığa hem manyetik kuvvet hem de elektriksel kuvvet etki eder.
Yapılan deneyler yüklerin elektrik ve manyetik alanlara birbirinden bağımsız olarak tepki verdiğini göstermiştir.
Buna göre bir manyetik alanla birlikte ortamda elektrik alan bulunduğunda yüklü parçacığa etki eden net kuv-
vet elektriksel ve manyetik kuvvetin bileşkesi alınarak

F = q E$ + q (V x B ) bağıntısıyla bulunur.

Bu bağıntı klasik fiziğin birçok alanındaki gelişmelere katkı sağlayan Hendrik Lorentz’ in (Hendirik Lorents) anı-
sına Lorentz kuvvetleri olarak anılır.

343
343