Page 165 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 CEVAP ANAHTARLARI
Kavram Öğretimi

ejderhanın taşa dönüşmesi inançla alakalıdır.
• Fetahmet (Fatih Ahmet) Baba olarak ün salmış bir kişilik Doğal destanlara halkın Yapma destan sadece bir
şair tarafından yazılır.
katkısı vardır.
efsanede idealize edilmiştir.
• Dinleyiciler, Allah dostlarına saygı gibi geleneksel bir Doğal destanların oluşum
değere yönlendirme vardır. aşamaları vardır ve yazıya Yapma destan doğrudan şair
• Halkın anlayacağı, yalın ve sade bir dille anlatılmıştır. geçirilmek için çok uzun tarafından yazılır.
zaman geçmesi gerekir.
Çalışma No.: 48 Doğal destanlar yazıya Yapma destanlar mutlaka
geçirilmeyebilir. yazıya geçirilir.
1. Doğduktan sonra üç gün annesinden süt emmeyişi, annesinin
rüyasına girerek onu tek Tanrı’ya inanmaya davet etmesi, çok
güzel olması, çabucak büyüyüp konuşması ve kendi adını 2. Olası cevap: Fetih Sabahı adlı şiirde geçen; “Bir türkü, Orta
kendinin vermesi, daha küçük bir çocukken sürekli ibadet Asya’dan beri duymuşuz/Yakmış gecemizi yıldızlar/Bir yazı
hâlinde olması; çok iyi ok, yay ve mızrak kullanması olağa- gibi tepeler alnında/Yazılmışız, silinmişiz/Alın yazısının
nüstülükler arasında sayılabilir. büyüsünü bozmuşuz/Koca feleklere görünmüşüz/Yeryüzünün
yarısı İstanbul” ifadeleri ile Hasan-Mevsuf Tabyasındakiler
2. a) Benzerlikler: Çok güzel olmaları, çok çabuk büyümeleri, adlı şiirde geçen; “Öyle bir kükrerdik/Yeryüzü duydu/ Batar-
dile gelmeleri ve henüz küçük bir çocukken bile iyi birer yamız Boğaz’ın soluğuydu/Od alırdı yüreğine Erzurum’dan,
savaşçı olmaları. Kars’tan/Ateş püskürürdü hep/ Boğaz ölümden bir suydu/
Farklılıklar: I. metinde çocuğun doğar doğmaz tek Bu sudan aptes alırdık doruklarda/Bu sudan ecel şerbetini
Tanrı’ya inanması ve her türlü ilim ile bilgide yetenekli yapardık dev gemilerine düşmanın” ifadeleri abartılıdır.
olması; II. metinde ise çocuğun fiziksel yapısının anlatıl-
dığı bölümlerle güzel olması hususu çelişmektedir. Ayrıca 3.
çocuğun devrinin ihtiyaçlarını en üst düzeyde karşıla- a) Destanların oluşum bakımından çekirdek, yayılma ve
yabilecek her türlü yeteneğe sahip olması benzetmelerle derleme dönemleri vardır.
anlatılmıştır.
b) Oğuz Kağan’ın doğumunun yer aldığı her iki metin de b) Destanlar, doğal destan ve yapma destan olmak
doğal destandır ancak farklı sosyokültürel yapının hâkim üzere ikiye ayrılır.
olduğu bir toplumda derlendiği için inanç ve ön plana çı-
karılan özellikler bakımından metinler arasında farklılıklar
vardır. c) İslamiyet’in kabulünden önceki Türk destanları oluşu-
mu bakımından doğal destanlardır.
3. Bilgi notuna göre verilen destanlar doğal destandır. Çekirdek
denilen oluş dönemi İslamiyet öncesine dayanmaktadır. Oğuz ç) Yapma destanlardan olan Çanakkale Şehitlerine
Kağan Destanı, İslami dönemde derlendiği için destana tek destanı Mehmet Akif Ersoy’a, İstanbul Fetih Destanı
Tanrı dini ve inançla ilgili bir takım ayrıntılar eklenmiştir. Fazıl Hüsnü Dağlarca’ya, Cebberoğlu Mehemmed
Attila İlhan’a, Üç Şehitler Destanı Fazıl Hüsnü
Çalışma No.: 49 Dağlarca’ya ait yapma destanlardır.
1. Bu metinde İslamiyet’in kabulünden önceki Türk destanların-
da yer alan “kurt, ışık, ağaç vb.” kavramlar kullanılmamıştır. Çalışma No.: 51
Bunun yerine İslamiyet’le ilgili bazı isim ve kavramlara 1. Kayın ağacının üzerinde ışık görünmesi, bu ışık sayesin-
yer verilmiştir: Hz. Muhammed, Burak, Miraç, peygamber, de ağacın gövdesinin büyümesi, ağacın içinden beş tane
Cebrail, Abdülkerim, İslamiyet, dua, Müslüman, Hızır. çocuğun çıkması, halkın çocukların kutsal olduğuna inanması
2. İslamiyet’in kabulünden önceki destanlarda Türk tarihi, metindeki olağanüstülüklerdir.
kimliği ve mitolojisi daha ön plandayken İslamiyet’in 2. Metinde bir olay anlatılmaktadır; bu olayın kişileri, mekânı
kabulünden sonra Türk kimliğinin yanına Müslüman kimliği bellidir. Bu özellikler göz önüne alındığında metnin anlatım
de eklenmiş ve destan kahramanları genellikle İslam’a biçimi öyküleyici anlatımdır.
hizmet eden ve onu yaymaya çalışan kişiler olmuştur. Bu din
merkezli kimlik, kahramanlarda aranan özelliğin “İslam’a 3.
hizmet” olarak ön plana çıkmasına neden olmuştur. Bunun a) Metinde üçüncü kişili anlatım kullanılmıştır. 
bir sonucu olarak da Türk kökenli olmayan Cengiz Han, b) Metinde anlatıcı; kahramanların geçmişi, geleceği,
Battal Gazi gibi kişiler destanlarda başkahraman olarak yer
almıştır. duygu ve düşünceleri hakkında sınırsız bilgiye 
sahip olduğundan hâkim bakış açısı (ilahi bakış
3. I, II ve IV. metinler İslamiyet’in kabulünden önceki Türk açısı) kullanılmıştır.
destanlarına, III. metin ise İslamiyet’in kabulünden sonraki
Türk destanına aittir. I, II ve IV. metinlerde “ışık, Gök Tanrı, c) Metinde sevgi teması işlenmiştir.
Hun, tanrı vb.” gibi kelimelerin kullanılmış, İslamiyet ile d) Sungur Tekin, Kutur Tigin, Türek Tekin, Us Tekin
ilgili kelimelere de yer verilmemiştir. III. metinde geçen 
“kâfir, mümin, gazi, Cûde” gibi kelimeler ise İslamiyet’in Bögü Tekin ve halk destan metninin kişileridir.
kabulünden sonra kullanılmaya başlanmıştır.
Çalışma No.: 52
Çalışma No.: 50
1. Cümlenin Çağrıştırdığı
1. Destan Çeşitleri Cümle Millî, Manevi Değer
Doğal Destanlar Yapma Destanlar Ziyafet yapıldı ve geçti. Misafirperverlik
Yapma destanın yazarı
Doğal destanlar anonimdir. bellidir. Sizinle bir millet olalım. Dayanışma
Doğal destanda anlatıcının Yapma destana şairin duy- İyi ise uzaktaki akrabadan
duyguları yoktur. guları hâkimdir. yakındaki komşu iyidir. Güven/arkadaşlık

162