Page 15 - Tarih-10 | 6.Ünite

SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI

Padişahın Halkına Karşı Vazifeleri
Osmanlı siyasetnamelerinin en eskilerinden biri İdris-i Bitli-
si’nin Farsça kaleme aldığı “Kanûn-ı Şâhenşâhî” adlı eserdir.
İdris-i Bitlisi bu eserin dördüncü bölümünde; devlet idaresi
için bir Divan’ın gerekliliğine, halkın Divan’a rahatça müracaat
edebilmesine ve halkın kötü kişilerin zararlarından korunması
gerektiğine değinmiştir. Eserin beşinci bölümü ise tamamen
ülkenin ve halkın yönetim kurallarına ayrılmıştır. Burada
özetle şöyle denilmektedir:
“Padişahlar kendine ve halkına kerim ve cömert olmalıdır. Ken-
dine cömert olmayan sultanlar da halkına karşı keremsiz olur.
Halkın iyi idaresi önemli bir iştir ve zarurettir. Böylece halkın
sevgisi kazanılır ve memleket selamet içinde kalır; sultanın
da saltanatı uzun ömürlü olur. Halkın nefretine maruz kalan
hükümdarlar ise payidar olamaz. Halkı gözetmenin en doğru
yolu onlardan güçleri oranında vergi alınmasıdır. Halktan aşırı
talepte bulunmak ülkenin harap olmasına, halkın perişanlı-
ğına yol açar. Aşırı vergi almakla halkı zayıflatmak, sultanın
gücünün azalmasına sebep olur, bu da devleti zayıflaştırır,
düşmanı ise güçlendirir. Halk, meyve veren ağaç gibidir, ona
ne kadar masraf yapılsa karşılığı kat kat alınır (Özcan, 1992, ÖRNEK METİN
s.93’ten düzenlenmiştir).”

Şehzadelerin Eğitimi
Padişahın erkek çocukları olan şehzadelerin doğum haberi bir
hatt-ı hümâyunla vezîriâzama bildirilirdi. Devlet adamları padi-
şahı tebrik eder ve hediyeler verirdi. Şehzade doğumları ülkede
düzenlenen şenliklerle kutlanırdı. Devlet için resmî bir olay kabul
edilen şehzade doğumu, bir bayram niteliğindeydi. Şehzadelerin
hizmetlerinin karşılanması için annesi tarafından “usta” denilen
genç kızlar seçilirdi. Baş lala dâhil ağa rütbesine sahip olan üç
kişi şehzadeye yardımcı olmak için atanırdı.

Osmanlı Devleti, padişah adayı olması sebebiyle şehzadelerin
eğitimine çok önem vermişti. Saray geleneğine göre dört yaşına
gelen şehzade, haremdeki Şehzadegân Mektebinde ilk eğitimine
başlardı. “Bed-i Besmele Merasimi” denen ve bütün devlet adam-
larının katıldığı büyük bir törende şehzadeye, konusu besmele
öğretimi olan ilk dersi şeyhülislam verirdi. Devletin en iyi ho-
caları, geleceğin padişahlarını yetiştirmek için görevlendirilirdi.
Şehzadeler eğitim hayatı boyunca Kur’an-ı Kerim, tarih, coğrafya,
Arapça, Farsça dersler alır; ok ve yay yapmayı, güzel yazı yazmayı
öğrenirdi. Ayrıca spor dersleri olarak ok atma (Görsel 6.15), ata
binme, avcılık, cirit atma, gürz kullanma ve güreş eğitimi alırdı.

Padişahlar, devletin kuruluş dönemlerinde kardeşlerine ve şehza-
delere yönetimde görevler verirdi. I. Murad Dönemi’nden itibaren Görsel 6.15
ise şehzadeler on dört on beş yaşına geldiklerinde, sancakbeyi Şehzade ok atma eğitimi alırken
olarak görevlendirilmeye başlandı. Sancaklara vali olarak atanan (Minyatür)
şehzadelere “Çelebi Sultan” denirdi. Sancağa çıkma izni verilen

179