Page 17 - Tarih 11 | 5.Ünite

SERMAYE VE EMEK

DÜŞÜNCELERİNİZ

Osmanlı Devleti’nin Kırım Savaşı ve sonrasında dış borç almasının nedenleri neler olabilir?

Düyûn-ı Umûmiye İdaresinin Kuruluşu

1854-1874 yılları arasında Osmanlı Devleti on beş defa borçlandı. Bu borçlanma 127 milyon
Osmanlı altınıyken faiziyle birlikte ödemekle yükümlü olduğu miktar 239 milyon Osmanlı altı-
nıydı. Bu borçlanmalar, Avrupalı kredi kuruluşları için kârlı bir yatırımdı. Mahmut Nedim Paşa
hükûmeti döneminde inşa edilen Beylerbeyi Sarayı’nın masrafları eyaletlere fazladan vergi
yükü getirdi. 1875 yılına gelindiğinde Osmanlı Devleti artık Batılı devletlerden ve bankerlerden
borç alamayacak duruma geldi. “93 Harbi” olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında
Osmanlı Devleti çok ağır bir yenilgiye uğradı. Bu sonuçla birlikte devlet ekonomisinde dış borç
ödemelerinde sıkıntılar ortaya çıktı. Vadesi gelen ödemeler yapılamadı. Bunun yerine 17 mil-
yon liralık kâğıt para bastırılarak hazine rahatlatılmaya çalışıldı.
1878 Berlin Konferansı’nda ele alınan konulardan biri Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödeme-
siydi. 1879’da bir araya gelen taraflar anlaşma kararı aldı. Alınan borçlanma kararlarına göre
Rüsum-ı Sitte (altı vergi) adıyla anılan vergileri toplamak üzere Rüsum-ı Sitte İdaresi kuruldu.
Rüsum-ı Sitte İdaresinden istenilen sonuç elde edilemedi. Bunun üzerine Osmanlı borçlarının ve
borç faizinin tek elden ödemesi fikri ortaya çıktı. Osmanlı Devleti, alacaklı tarafların temsilcilerini
İstanbul’a çağırdı. 1881’de yapılan toplantılar bir anlaşma ile sonuçlandırıldı. Bu anlaşmada alı-
nan kararlar hicri Muharrem ayında ilan edildiğinden, “Muharrem Kararnamesi” adıyla anıldı. Zor
durumdaki devlet ekonomisi, bu yaklaşımla biraz nefes aldı. II. Abdülhamit idaresi, alacaklıların
bağlı oldukları devletleri muhatap almak yerine doğrudan alacaklıları muhatap alıp uluslararası
baskıyı az da olsa hafifletti. 1881’de Rüsum-ı Sitte İdaresi feshedildi. Bu fesih, alacaklılar için
yeni bir kapı açtı. Birikmiş borçların yarısından fazlası silinip indirim yapıldı. Teminat olarak da
Kıbrıs, Doğu Rumeli ve Mısır vergileri gösterildi.

“Muharrem Kararnamesi”
doğrultusunda “Düyûn-ı Umû-
miye İdaresi” kuruldu (Görsel
5.15). İstanbul merkezli ko-
misyonda İngiltere, Hollanda,
Fransa, Almanya, Avusturya,
İtalya ve Osmanlı Devleti’n-
den birer üye bulunuyordu.
Meclisin her yıl hazırladığı
bütçe hükümetçe onaylandı.
1882 yılında çalışmalarına
başlayan meclis, kendisine
bağlanan vergileri doğrudan Görsel 5.15: Düyûn-ı Umûmiye İdaresi binası
toplamakla yetkiliydi.

BİLGİ NOTU

Dış borçlar sorunu Millî Mücadele sonrasına kadar sürdü. 1923’te Lozan Barış Antlaş-
ması’nda dış borçlar meselesi tekrar ele alındı. Türkiye Cumhuriyeti kendi payına düşen
borçları taksitlendirdi. Son taksit 1954’te Adnan Menderes Dönemi’nde ödendi.
Aysal, 2013, ss. 1-28’den düzenlenmiştir.

191