Page 6 - T.C. İnkilap Tarihi ve Atatürkçülük | 4.Ünite

İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA

Partinin kurulması sırasında Mustafa Kemal’in isteği üzerine meclisin çıkar-
Bilgi Notu dığı bir yasayla askerlik mesleğini yapanların milletvekili olmaları yasaklan-
dı. Böylece ordu siyaset dışı bırakıldı.
Cumhuriyet Dönemi İstiklal Mah-
kemeleri: Yeni Türk Devleti’nin Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının parti tüzüğünde cumhuriyet ilkesi, libe-
kurulduğu dönemde başlangıçta ralizm ve demokrasi benimsenmiş dinî inançlara saygılı olunduğu belirtilmiş-
savaş suçlularını, asker kaçak-
larını ve TBMM’ye karşı ayakla- ti. Partinin kurucuları, yeniliklerin zaman içinde kendiliğinden gerçekleşmesi
nanlar yargılamak için kurulan gerektiği görüşündeydiler. Ancak fırka kısa bir zaman içinde Cumhuriyet’in
İstiklâl Mahkemeleri, Cumhuriyet ilanına ve hilafetin kaldırılmasına muhalif olanların toplandığı bir merkez
Dönemi’nde devletin güvenliğinin olarak rejimi tehdit edici bir oluşum hâline geldi. Cumhuriyet’e ve gerçek-
sağlanması ve rejimin güçlendiril- leştirilen inkılaplara karşı olanların kışkırtmaları sonucu, doğu illerinde Şeyh
mesi işlevlerini üstlenmiştir. Meclis Sait İsyan’ı çıktı. İsyanın çıkmasında partinin bölge teşkilatlarına mensup
kararıyla üyeleri milletvekilleri ara- bazı kişilerin bulunduğu gerekçesiyle parti Takrir-i Sükûn Kanuna dayanıla-
sından teşkil edilmiş olağanüstü rak kapatıldı (3 Haziran 1925). Böylece Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet
mahkemelerdir.
partisi kapatıldı ve çok partili hayat kesintiye uğramış oldu.

Sıra Sizde
Siz bir parti kuracak olsanız nasıl bir parti programı oluşturur-
dunuz?
Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasından sonra yeniliklere karşı
olanlar ve eski İttihatçılar, siyasal yoldan ulaşmadıkları amaçlarını Mustafa
Kemal’e suikast yaparak elde etmek istediler. Onlara göre yeni rejiminin var-
lığını sürdürmesi Mustafa Kemal’e bağlıydı. Onu öldürmekle iktidarı ele ge-
çirebilecekleri ve ülkeyi istedikleri gibi yönetebilecekleri düşüncesindeydiler.

Mustafa Kemal, halk ile doğrudan temasa geçebilmek için zaman zaman yurt
gezilerine çıkıyordu. Suikastı planlayanlar, Mustafa Kemal’in İzmir gezisi
sırasında gerçekleştirmek üzere harekete geçtiler. Ancak Gazi Mustafa Ke-
mal Paşa’nın İzmir’e gelmesi bir gün gecikti. Suikastçıları Yunan adalarına
kaçıracak olan motorcu Giritli Şevki’nin korkarak durumu ihbar etmesi sonu-
cu güvenlik güçleri harekete geçtiler ve suikastçılar, silahlarıyla birlikte ele
geçirildiler.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının parti tüzüğünde cumhuriyet ilkesi, libe-
ralizm ve demokrasi benimsenmişti. Partinin programında açıkça dinî inanç-
lara saygılı olunduğu belirtilmişti. Partinin kurucuları, yeniliklerin zaman
içinde kendiliğinden gerçekleşmesi gerektiği görüşündeydiler. Ancak fırka
kısa bir zaman içinde Cumhuriyet’in ilanına ve hilafetin kaldırılmasına mu-
halif olanların toplandığı bir merkez olarak rejimi tehdit edici bir oluşum hâ-
line geldi. Parti, o dönemde doğu illerinde çıkan olaylara karıştığı iddiasıyla
İstiklal Mahkemesi tarafından kapatıldı (3 Haziran 1925). Böylece Cumhu-
riyet tarihinin ilk muhalefet partisi kapatılmış ve çok partili hayat kesintiye
uğramış oldu.
Sıra Sizde
Devlet liderlerine sizce neden suikast düzenlenmek istenir ve
bununla ne amaçlanır?

Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Fa-
kat, Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.

Cumhuriyet ilan edildi. Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçildi.
1923 1923

140 29 Ekim