Page 10 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | 6.Ünite

6. ÜNİTE

olmasıdır. Tanınmış karagözcüler arasında Hayalî Kör Hasan-zâde Mehmet Çelebi, Nazif Bey, Hayalî
Memduh, Hayalî Küçük Ali gibi isimler sayılabilir. Oyunda tef çalan, taklitlerin şarkılarını söyleyen,
tasvirleri hayalîye veren yardımcı yardak adını alır.
Doğu ülkelerine özgü bir sanat anlayışı olan Karagöz’ün, Türk toplumunda ne zaman kullanılma-
ya başladığı ile ilgili değişik rivayetler anlatılır. Bu rivayetler içerisinde en çok bilineni aşağıda veril-
miştir: “Sultan Orhan zamanında Bursa’da bir cami yapımında Karagöz demirci, Hacivat da duvarcı
olarak çalışıyormuş. İkisi arasında sürüp giden nükteli konuşmaları dinlemek isteyen işçiler, işlerini
güçlerini bırakıp onların çevresinde toplanır, bu yüzden de yapım işi ilerlemezmiş. Bunu öğrenen
Sultan Orhan, Karagöz’le Hacivat’ı öldürtmüş. Ancak bu olaydan sonra vicdan azabı çekmeye başla-
mış. Padişahın acısını hafifletmek isteyen Şeyh Küşterî, bir perde kurdurmuş, Hacivat’la Karagöz’ün
deriden yapılmış tasvirlerini perde arkasında oynatıp onların şakalarını tekrarlayarak padişahı avut-
muş. “
Karagöz oyununun yazılı bir metni yoktur. Yani oyun, doğaçlama oynanır. Bu oyunlar, Ramazan
ayında kahvehanelerde; evlenme, sünnet, doğum gibi törenler dolayısıyla ev, saray ve konaklarda dü-
zenlenen şenliklerde oynatılmıştır. Karagöz oyunlarının en tanınmışları arasında Kanlı Nigâr, Ağalık,
Abdal Bekçi, Ters Evlenme, Bursalı Leyla, Balık/Balıkçılar sayılabilir. Oyunların temelde iki kahra-
manı vardır. Bunlardan birisi; okumamış, halk diliyle konuşan, öğrenim görmüş kişilerin söylediği
sözleri anlamayan, duyduklarına ters anlamlar yükleyen Karagöz tipidir. Diğeri ise öğrenim görmüş,
medrese diliyle konuşan, bilimden az çok anlayan, görgü kurallarına uyan Hacivat’tır. Oyunun diğer
kişileri aşağıdaki gibidir:
Çelebi: Malı mülkü olan zengin, mirasyedi bir tiptir.
Zenne: Karagöz oyunundaki kadın tipleridir.
Tiryaki: Konuşmaların en önemli yerinde uyuklamaya başlayan tiptir.
Beberuhi: Altıkolaç lakabıyla anılan, cüce, yaygaracı bir tiptir.
Bu kişilerin yanı sıra Tuzsuz Deli Bekir, Zeybek (Efe), Külhanbeyi, Türk, Yahudi gibi tipler de oyunda
yer alır.
Karagöz oyunu dört bölümden oluşmaktadır:

Giriş : Hacivat’ın bir semai okuyarak perdeye geldiği bölümdür.
Muhâvere : Karagöz ile Hacivat arasındaki karşılıklı konuşmaların yer aldığı bölümdür. Bu
bölüm; Karagöz ve Hacivat’ın birbirlerini yanlış anladıkları, güldürü unsurunun
yer aldığı bölümdür.
Fasıl : Olayın konu edildiği bölümdür, oyuna burada işlenen konuya göre isim verilir.
Bitiş : Hacivat ile Karagöz arasında geçen birkaç cümlelik kısa konuşmaların yer aldığı
bölümdür.

METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1. KARAGÖZ: Sıkarlar, sıkarlar, sıkarlar… Misafirler dişlerini sıkarlar.
HACİVAT: Canım, neden?
KARAGÖZ: Birisi başlasın da, sonra biz başlayalım diyerekten.
Metinden alınan yukarıdaki karşılıklı konuşmada altı çizili deyimin anlamını metnin bağlamından
hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi TDK’nin Türkçe Sözlük’ünden kontrol ediniz.
2. Hacivat ve Karagöz hangi özellikleriyle metne konu edilmiştir?

3. Hacivat ve Karagöz, birbirlerine sordukları bilmecelerin cevabını bilemediklerinde nasıl davranırlar?
4. Metinde halk edebiyatı sözlü ürünlerinden olan bilmecelerin kullanılması, metnin içeriğini nasıl
etkilemiştir?

222