Page 29 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 4.Ünite

Türklerde Ekonomi

Ç) CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE EKONOMİ

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

1. Tarımda makineleşmenin olumlu ve olumsuz ne gibi sonuçları olmuştur? Düşüncelerinizi
söyleyiniz.
2. Günümüzde ülkeler, ekonomik açıdan dış ülkelerden bağımsız olarak yaşayabilir mi?

4.5. Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Ekonomik Anlayış

Osmanlı Devleti, XX. yüzyılın başlarında Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve I. Dün-
ya Savaşı gibi büyük buhranlardan çıkmıştır. Bu nedenle devletin ekonomisi iyice zayıflamıştı.
Mondros Mütarekesi’yle askerî ve siyasi kısıtlamaların yanında, ekonomik kısıtlamalar da yer
alınca Osmanlı ekonomisi iyice zor duruma düşmüştür.
Millî Mücadele ise bu kötü şartlar altında başlamış ve bütün olumsuzluklara rağmen başa-
rıya ulaşmıştır. Atatürk, Millî Mücadele’yi bitirdikten sonra ekonomik kalkınmayı sağlayıp millî
bir ekonomi modeli oluşturmak için çalışmalar başlatmıştır.
Tam bağımsızlığın ekonomik ege-
menliğin de sağlanmasıyla olacağını
düşünen Atatürk bu amaçla yabancıla-
rın elindeki işletmeleri millîleştirmek ve
bunların sermayelerini millî unsurlara
aktararak özel girişimciliği desteklemek
istemiştir (Görsel 4.22).
Özel girişimciliği desteklemek ve
zengin bir Türkiye oluşturmak amacıyla
çeşitli inkılaplar yapan Atatürk, hiçbir
siyasi ve ekonomik kısıtlamayı kabul
etmemiş, Millî Mücadele’nin kazanılma-
sından sonra Lozan Antlaşması için İs-
viçre’ye giden heyete kapitülasyonların
taviz verilmeden kaldırılması konusun-
Görsel 4.22: Millîleştirilen Haydarpaşa Garı (İstanbul)
da özel talimat vermiştir.
Lozan Antlaşması’nın, Millî Müca-
dele’nin siyasal bir belgesi olması yanında ekonomik bir boyutu da vardır. Lozan Antlaşması’nın
ekonomik boyutları; kapitülasyonların kaldırılması, dış borçlar konusunun karara bağlanması,
nüfus mübadelesi ve gümrük düzenlemeleri şeklindedir.
Lozan Antlaşması’nın 28. Maddesi’yle kapitülasyonlar yani yabancılara tanınan hukuki ve
mali ayrıcalıklar kaldırılmış, dış borçların ise Osmanlı topraklarında kurulmuş olan diğer ülke-
lerle paylaşılması yoluna gidilmiştir. Bu antlaşmanın önemli maddelerinden biri de nüfus müba-
delesidir. Mübadele neticesinde nitelikli iş gücünün Anadolu’yu terk etmesi, Cumhuriyet’in ilk
yıllarında ekonomiyi olumsuz yönde etkilemiştir.
Lozan Antlaşması’nın Türk ekonomisi üzerindeki en önemli yanı ise; Türkiye, İngiltere,
Fransa ve İtalya gibi ülkelerle imzalanan Ticaret Mukavelenamesi (sözleşmesi) olmuştur. Bu
mukaveleye göre 1 Eylül 1916 tarihli gümrük tarifesi uygulamasının 1929 yılına kadar geçerli
olması kararlaştırılmıştır. Alınan bu kararla yerli üretim ile ithal mallar arasında farklı oranda
tüketim vergisi alınması önlenmeye çalışılmış, ancak bu uygulamaya rağmen sanayi üretiminde
yeterli rekabet ortamı sağlanamamıştır.
1929 yılına kadar egemen olan bu gümrük tarifesi, dış ticaret göstergelerini de etkilemiştir.
1923-1929 yılları arasında Türkiye’nin ithalatı (dışarıdan mal alımı) ihracatının (dışarıya mal
satımının) üzerinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde ithalat, ihracattan yılda ortalama %26,8 ora-

157