Page 25 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 4.Ünite

Türklerde Ekonomi

Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda uzun süren ve üst üste kaybedilen savaşlar nedeniyle eko-
nomik açıdan sıkıntılar yaşamış, devlet bütçesinde açıklar oluşmuştur. Oluşan bütçe açıklarını
kapatmak amacıyla halktan yeni vergiler toplanmış, toplanan bu vergiler çeşitli isyanların ya-
şanmasına sebep olmuştur. Yeni vergi gelirleri de yetersiz kalınca ihtiyaçların karşılanması için
kısa ve uzun vadeli borçlanma yoluna gidilmiştir. Aşağıdaki tabloda 1608-1654 yılları arasında
bütçe gelir ve giderleri görülmektedir (Tablo 4.2).

Tablo 4.2: Osmanlı Devleti’nin 1608-1696 Yılları Arasındaki Bütçe Gelir Ve Giderleri
Yıllar Gelirler Giderler Bütçe Açıkları
1608 225.530.870 264.723.370 -39.192.500
1654 225.635.960 276.444.770 -50.808.810

1666-7 194.530.370 222.099.360 -27.568.990
1687-8 246.175.500 316.702.670 -70.527.170
1691-2 210.274.480 238.979.690 -28.705.210
1696-7 241.238.930 281.717.790 -40.478.860
Ahmet Tabakoğlu, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, s. 17

Koçi Bey XVII. yüzyılda Osmanlı ekonomisinin gidişatı ile ilgili Sultan İbrahim’e sunduğu
rapordaki tespitlerinden bir kısmı şöyledir: “Yöneticiler para idaresi ile daha yakından ilgilen-
melidir. Çiftçi sınıfından tahsil edilen vergilerin oranı yüksektir. Reayanın güçlü olması devlet
hazinesini de güçlendirecektir.”
Osmanlı Devleti, Tımar Sistemi’nin bozulmasından sonra İltizam Sistemi’ne geçmiştir. Bu
sistem, devletin vergi kaynaklarının (mukataa) işletilmesinin açık artırma usulü ile belli bir sü-
reliğine mültezim adı verilen görevlilere verilmesine dayanıyordu. İltizam Sistemi’nin amacı,
hazineye hızlı nakit para girdisi sağlamaktı. Mültezimler vergi verenlere iyi davranmak ve vergi
gelirlerini artırmaya yönelik çalışmalarda bulunmak zorundaydı. Aksi hâlde mültezimin malları-
na el konulur ve mültezimler şiddetle cezalandırılırdı.
İltizam Sistemi’nde sık sık değişen mültezimler, fazla kâr sağlamak amacıyla vergi kaynak-
larını talan etmeye başlamışlardır. Bu durumu engellemek ve vergi devamlılığını sağlamak ama-
cıyla vergi kaynaklarının mültezimlere ömür boyu verilmesi anlamına gelen Malikâne Sistemi’ne
geçilmiştir. Bu sistem ayanların güçlenmesine neden olmuş, devletin karşısında güçlü bir zümre
ortaya çıkmıştır.
Giderek büyüyen askerî harcamalar karşısında Osmanlı Devleti’nin ekonomisi zor duruma
düşmüştür. Bu durumdan kurtulmak isteyen Osmanlı padişahları, kendilerine tahsis edilen iç
hazineden merkezî hazineye aktarmalar yapmışlar, ancak yapılan bu aktarmalar da yeterli ol-
mamıştır.
XVIII. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti eyaletlerdeki bazı yerel güçlere iltizam vermek
zorunda kalmıştır. Yerel ailelere verilen iltizamlar sonucunda bu aileler, Anadolu ve Rumeli’de
merkeze karşı bağımsız sayılabilecek siyasi egemenlik alanları oluşturmuşlardır.
Osmanlı Devleti bozulan ekonomiyi düzeltmek için yeni vergiler koymuş, konulan vergileri
ödeyemeyen halk köylerden şehirlere göç etmiştir. Bunun neticesinde köylerin nüfusu azalmış,
şehirlerdeki nüfus artmıştır. Köy nüfusunun eksilmesine bağlı olarak tarım ürünleri ve köylüler-
den elde edilen vergiler de azalmıştır. Büyük şehirlerde gıda sıkıntısı yaşanmış ve işsizler ordusu
ortaya çıkmıştır.

SORU

Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda ekonomisi ile ilgili gidişat konusunda Koçi Bey’e neden
bir rapor hazırlatma gereği duymuştur?

153