Page 24 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 4.Ünite

4. Ünite

Osmanlı Devleti’nin Avrupalı devletlere verdiği kapitülasyonlar ilk dönemler için ticaretin
canlanmasına, rekabet ortamının oluşmasına ve Osmanlı’nın ekonomik ilkelerinden olan iaşe
ilkesi gereği piyasada yeteri kadar malın bulundurulmasına katkı sağlamıştır.
Osmanlı Devleti’nin başlangıçta ticareti canlandırmak için verdiği kapitülasyonlar, ilerle-
yen dönemlerde Osmanlı ekonomisini dışa bağımlı hâle getirmiş ve Osmanlı’nın mali kaynak-
larını azaltmıştır. Zira XVIII. yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde Osmanlı Devleti’nin Avrupalı
tüccarlara tanıdığı haklar, kendi vatandaşlarına tanıdığı hakların önüne geçmeye başlamıştır.
XIX. yüzyıla gelindiğinde ise İngiltere ile imzalanan Balta Limanı Antlaşması (1838) Os-
manlı Devleti’nin ekonomik yönden çöküşünü hızlandırmış, bu antlaşma sonucunda Osmanlı
Devleti dış ticarette bağımsız ekonomik politikalar uygulama şansı bulamamıştır. Kapitülasyon-
ların olumsuz etkileri nedeniyle, Osmanlı Devleti sanayi açısından Avrupa ile rekabet edememiş
ve Osmanlı sanayisi çökme noktasına gelmiştir.

SIRA SİZDE

Osmanlı İstatistiklerindeki Verilere Göre Osmanlı Dış Ticareti Osmanlı Devleti’nin it-
(1878-1913) (Milyon Osmanlı Lirası) halat ve ihracat verileri ile
dengelerini yandaki Grafik
50000
40000 4.1’den hareketle inceleyi-
30000 niz.
20000 1. Grafiğe göre Osmanlı
10000 ekonomisinin seyri ile
0 ilgili neler söyleyebilir-
1875 1880 1885 1890 1895 1900 1905 1910 1915
-10000 siniz?
-20000 2. İthalatın en yüksek ol-
-30000 duğu dönem hangi yıllar
İHRACAT İTHALAT DENGE arasındadır?
Grafik 4.1: Osmanlı dış ticareti
Şevket Pamuk, 19. yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, s. 1-8

.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................

4.4. XVII. Yüzyıl Sonrası Osmanlı Devlet Ekonomisi
XV. yüzyıla kadar ticaret yolları büyük ölçüde Osmanlı Devleti’nin kontrolü altındaydı. Coğ-
rafî keşifler sonucu Osmanlı’nın Akdeniz ve Karadeniz’deki ticaret limanları önem kaybederken
Atlas Okyanusu’na kıyısı olan Avrupa limanları önem kazanmaya başlamıştır. Ayrıca Ameri-
ka’nın altın ve gümüşünün Avrupa’ya girmesiyle birlikte Osmanlı Akçesi değer kaybetmiş, bu
durum Osmanlı ekonomisini olumsuz etkilemiştir.
Osmanlı ekonomisinde Tımar Sistemi önemli bir yere sahipti. Bu sistem sayesinde ordunun
temelini oluşturan tımarlı sipahilerin ihtiyaçları kırsal nüfustan toplanan ve yerinde harcanan
kaynaklarla karşılanabiliyordu. Devlet, başlıca gelir kaynağı olan tarımsal üretimi Tımar Siste-
mi’yle kontrol edebiliyor, doğrudan vergi toplama yükünden kurtuluyor ve askerî harcamalara
da kaynak bulabiliyordu.
XVI. yüzyılın sonlarına doğru bozulmaya başlayan Tımar Sistemi, XVII. yüzyılda da devam
etmiştir. Ehil olmayan kişilere tımar verilmesi, rüşvet ve kayırmacılık gibi nedenler sistemin
bozulmasına sebep olmuştur. Tımar Sistemi’nin bozulmasıyla güvenlik sorunu ortaya çıkmış,
köylüler ve sipahiler toprağı bırakıp şehre göç etmişlerdir. Bu durum üretimin azalmasına ve or-
dunun ihtiyaçlarının merkez hazineden karşılanmasına sebep olmuş, bu nedenle bütçe açıkları
artmıştır.

152