Page 26 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 4.Ünite

4. Ünite

Batı’da Yeni Ekonomik Yaklaşımlar ve Osmanlı

XV. ve XVIII. yüzyıllar arasında Avrupa’nın ekonomi anlayışında yeni yaklaşımlar ortaya
çıkmıştır. Merkantilizm denen bu iktisadî akımda, devletin büyümesinin ekonominin güçlen-
mesi ile birlikte olacağı savunulmuştur.
Merkantilizmde; millî ve güçlü bir devlet, dış ticaretin gelişmesi ve değerli madenlere sahip
olma gibi üç temel ilke ön plana çıkmıştır. Bu anlayışa göre altın ve gümüş gibi değerli madenlere
sahip olunması, ekonominin güçlü olmasının en büyük göstergesiydi. Dışarıdan içeriye ne kadar
altın ve gümüş girerse ekonomi o kadar iyi kabul edilirdi. Bu nedenle devlet dışarıya değerli ma-
den satımını bile yasaklamıştı.
Merkantilizm, Avrupa’da uygulama alanı bulduğu ülkele- BİLGİ NOTU
rin ekonomi alanında büyük değişikliklere sebep olmuştur. Bu
Makyavelizm, İtalyan
ekonomik anlayışa göre birey ile devlet arasındaki tercihte, dev- yazar Niccola Machiavel-
letin çıkarları ön plana çıkmıştır. li’nin (Nikola Makivelli)
Merkantilizmde zenginlik, güç, güvenlik ve saldırı önemli- “Prenslikler Hakkında” adlı
dir. Bu inanca göre güç zenginliğin devamını sağlar. Bu nedenle kitabında geçen; “Amaca
zenginlik ve güç, ulusal politikanın da amacıydı. Merkantilizm- ulaşmak için her yol mübah-
de, Makyavelizm anlayışında olduğu gibi ekonomide de amaca tır.” şeklindeki anlayıştır.
ulaşmak için her yol denenmelidir ilkesiyle hareket edilmiştir.
Osmanlı Devleti’nin ekonomi anlayışı, Merkantilist anlayıştan farklıydı. Çünkü Osmanlı’nın
ekonomi anlayışında insanların ihtiyaçlarının karşılanması esas alınıyordu. Osmanlı’daki anla-
yışa göre üretim yapanlar önce kendi ihtiyaçlarını karşılamalı, daha sonra toplumun ihtiyaçla-
rına cevap vermeliydi. Osmanlı Devleti’nde piyasada bol, ucuz ve kaliteli mal bulundurulmasına
dikkat ediliyor ve ticarette halkın refahı gözetiliyordu.
Osmanlı, ticareti bir amaç olarak değil araç olarak kullanıyor, ithalat çoğu zaman özendi-
riliyordu. Merkantilizmde ise tam tersi bir anlayışla ithalat kısıtlanıp ihracat destekleniyordu.
Osmanlı ekonomik anlayışı Avrupa’nın Merkantilist yaklaşımındaki zenginleşme, ihracat ve it-
halat politikalarına da uymuyordu. Çünkü Osmanlı, rekabetten ziyade işbirliğini önemsiyordu.
Merkantilist anlayışı benimseyen Avrupa devletleri, Osmanlı ticaretine hâkim olmak için
mücadele etmişlerdir. XVI. yüzyıldan itibaren Fransa ve İngiltere, daha sonra da Hollanda, Os-
manlı sınırlarına gelmeye başlamış Venedikliler,
tekstil ürünleri üzerine ticari ilişkiler kurmaya ça-
lışmışlardır.
Coğrafî keşifler sonucunda Avrupa’ya bol mik-
tarda değerli maden girişi yaşanmış, değerli ma-
denlerin Osmanlı’ya girişi ise enflasyona sebep
olmuştur. Bununla birlikte ticaret yollarının yön de-
ğiştirmesiyle Osmanlı’nın elindeki Akdeniz limanla-
rının önemi azalmış, kapitülasyonların sürekli hâle
gelmesiyle Osmanlı Devleti artık açık pazar hâline
gelmiştir (Görsel 4.20).
Osmanlı Devleti Avrupa’daki ekonomik yak-
laşımlardan farklı bir yöntem takip etmiş, Batı’da
Görsel 4.20: İzmir Limanı’nda ham madde ihracatı gelişen yeni ekonomik anlayışlar, Osmanlı Devleti’ni
olumsuz etkilemiştir. Zenginleşmekten ve ihracattan ziyade ithalatı ve aza kanaat etmeyi ön
plana çıkaran bu anlayışın etkisi, Osmanlı’da küçük atölyeleri iflasın eşiğine getirmiştir. Çünkü
Osmanlı’da aşırı zenginleşmeyi önleyen bir sistem hâkimdi. Kâr oranları %5 ile %15 arasında
olmak zorundaydı. Osmanlı bu şekilde bir ekonomik anlayışı benimseyerek kapitalist ekonomik
anlayışa karşı bir tutum geliştirmiştir.
SORU

Osmanlı Devleti’nin ekonomik anlayışında Merkantilizm ve Makyavelizm neden yer bu-
lamamıştır? Açıklayınız.

154