Page 143 - Fen Bilimleri Laboratuvarı Öğretmen El Kitabı

Laboratuvar Tekniklerine Giriş

Bir sayının solundaki sıfırlar anlamlı rakam değildir. 0,000048 ve 000035 sayılarında 2 anlamlı rakam kullanılmıştır.
Bir sayının sağındaki sıfırlar anlamlı rakamlardır. 9,810 ve 2.000 sayılarında 4 anlamlı rakam kullanılmıştır. Anlamlı
rakamlarla işlem yaparken aşağıdaki kurallara uyulmalıdır.
• Toplama ve çıkarma işlemlerinde çıkan sonuçtaki duyarlılık, toplam veya farktaki en az duyarlılığa sahip olan
terimin duyarlılığı kadar olur. Bu duyarlılık sınırına kadar olan bütün rakamlar anlamlı rakamlardır. Farklı ölç-
me araçları ile ölçülen uzunluklar 0,4 cm 2,48 cm ve 16,147 cm olarak verildiğinde bu uzunlukların toplamı
hesap makinesi ile 19,027 olarak bulunur. İşleme giren sayılardan biri 0,4 olduğundan bulunan sonuç en fazla
0,1 duyarlılıkta olur. Toplama işleminde çıkan sonuç yuvarlanarak 19,0 cm olarak ifade edilmelidir.
• Çarpma ve bölme işlemlerinde çıkan sonuçtaki duyarlılık, toplama ve çıkarma işlemlerinde olduğu gibi çarpım
veya bölümündeki en az duyarlılığa sahip olan terimin duyarlılığı kadar olur.

Kenar uzunlukları 1,76 m ve 12,84 m olarak verilen halının alanı hesap makinesi ile 22,5984 m olarak bulunurken
2
işleme giren sayılardan biri (1,76) üç anlamlı basamağa sahip olduğu için sonuç yuvarlanarak 22,6 m olarak ifade
2
edilmelidir.
Kenar uzunlukları 2,4 cm, 19,3 cm ve 27,98 cm olarak verilen kitabın hacmi hesap makinesi ile 1.296,034 cm olarak
3
3
bulunurken işleme giren sayılardan biri (2,4) iki anlamlı basamağa sahip olduğu için sonuç yuvarlanarak 1,3 x 10 cm
3
olarak ifade edilmelidir.
Hata payını en aza indirebilmek için yuvarlama işlemi en son yapılmalıdır.

Bilimsel Gösterim
Fen bilimlerinde yapılan hesaplama ve ölçümler rakamlarla ifade edilmektedir. Bu rakamlar bazen çok küçük bazen
de çok büyük olabilmektedir. Örneğin elektronun kütlesi 0,00000000000000000000000000000091093897 kg’dır.
Vakumda ışık hızının değeri ise 299792458 m/s’dir. Bu rakamları 10’un kuvveti şeklinde yazabiliriz. Yuvarlama ya-
-31
8
parak elektronun kütlesi için 9,1 x 10 kg, ışık hızı için 3 x 10 m/s olarak yazmak büyük kolaylık sağlamaktadır. Bu
yazım şekline bilimsel gösterim denir. Bilimsel yazılışta bölme ve çarpma işlemleri daha kolay yapılmaktadır.

3.5. LABORATUVARDAKİ BAZI ÖLÇME ARAÇLARI VE KULLANIMI

Ölçme işlemine başlamadan önce ölçüm sonucunun istenen duyarlılıkta olması için uygun olan ölçme aracı seçil-
melidir. Bir ölçme aracı, duyarlılığından daha düşük ölçümleri yapamaz. Örneğin uzunluk ölçümü için 1 mm duyarlılık
yeterli ise cetvel kullanılabilir. 0,01 mm duyarlılıkla ölçüm yapılmak isteniyorsa cetvel yerine kumpas kullanılma-
lıdır. Ölçme aracının değer aralığı, ölçülecek değeri kapsamalıdır. Hasta termometreleri, genellikle 35 °C ile 42 °C
değer aralığını ölçecek şekilde üretilir. Bu termometre ile 32 °C ya da 45 °C olan bir sıcaklık değeri ölçülmemelidir.
Seçilen ölçme aracı kullanılmadan önce kalibrasyon ayarlamasının yapılması gerekmektedir. Eşit kollu terazi ile
kütle ölçülmek isteniyorsa eşit kollu terazinin iki kefesi de boş iken ibrenin sıfırı göstermesi gerekmektedir. Dijital
terazi ile kütle ölçülürken terazinin yatay dengede olmasına dikkat edilmelidir. Dijital terazi zemine konduktan son-
ra su terazisi ile yatay konumda olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Eşit Kollu Terazi Kullanımı

Eşit kolu terazi ile kütle ölçülmektedir. Eşit kolu terazi; birbiri ile özdeş iki kefe, destek noktası ve destek noktasına
tam orta noktası gelecek şekilde monte edilmiş bir çubuktan oluşur. Eşit kollu terazide kütle, kütle ile kıyaslanarak
ölçüm gerçekleştirilir. Eşit kollu terazi ile ölçme işlemine başlamadan eşit kollu terazinin iki kefesi de boş iken ibre-
nin sıfırı göstermesi gerekmektedir. Görsel 3.195’te verilen terazinin bir kefesine (Hangi kefeye konduğu önemsiz-
dir.) kütlesi bulunmak istenen madde konur. Diğer kefesine ise standart kütle takımından kütleler konarak terazinin
yatay dengeye gelmesi sağlanır. Yatay dengeye geldiği an sağ ve sol kefedeki kütle miktarları eşittir. Terazinin kefe-
sine konan standart kütle takımındaki kütle miktarları toplanarak maddenin kütlesi bulunmuş olur.

142