Page 28 - ESTETİK 11

1.6. ESTETİK YARGI

Bir sanat eserinin bizde oluşturduğu etki, estetik anlamda bir beğeni meselesidir. Be-
ğendiğimiz bir resme yahut bir mimari yapıya ilgimizi sürdürürüz. Beğenmediğimiz
takdirde bu objelere muhtemelen bir daha dönüp bakmayız. Bunun yanında beğenimizi
eserde bulduğumuz estetik değerlerle ifade ederiz.
Estetik objelere ilişkin güzel veya çirkin gibi bir beğeniyi ifade eden değerlendirmelere
estetik yargı adı verilir.
Estetik yargılar, kişisel zevk ve tercih olmanın üstünde belli estetik değerlere dayanır.
Örneğin bir yemeği beğenip beğenmeme kişisel bir zevk meselesidir. Bunun tartışıla-
cak bir yönü yoktur, çünkü bu durum kişinin tat anlayışı ile ilgili bir şeydir. Oysa bir
sanat eserini beğenip beğenmeme estetik değerler açısından temellendirilmesi gereken
I
bir konudur. “Picasso’nun Guernica’sı güzel bir resimdir. Çünkü trajik olanı yetkin bir
biçimde ifade etmiştir.” gibi.
Estetik yargılarda nesnenin mi yoksa öznenin mi belirleyici olduğu, nesnelerin sahip
G
olduğu özelliklerin ve izleyicinin kişisel durumunun estetik yargımızı ne ölçüde belir-
lediği nesnelci ve öznelci yaklaşımlar çerçevesinde tartışılagelmiştir. Nesnelci yakla-
R
şım, tarihsel olarak kökleri Eski Çağ düşüncesine kadar giden estetik yargılarda objenin
özelliklerini esas alan bir tutumu ifade eder. Buna göre nesnelerin taşıdığı orantı, uyum
ve simetri gibi biçimsel nitelikler ile yansıtılan düşünce, anlatım gücü gibi içeriksel ni-
A
telikler güzelliğin şartını oluşturur. Bu nedenle bizatihi nesne, sahip olduğu özelliklerle
yargıların kaynağı olur.
Y
Öznelci yaklaşım özellikle 19. yüzyıldan itibaren ön plana çıkmıştır. Estetik yargıların
nesneden kaynaklanmadığını buna karşılık estetik özne olarak nitelendirilen izleyiciye

ait değerlerin ifadesi olduğu düşünülmüştür. Bu yaklaşıma göre kişinin toplumdan ka-
zandığı kültürel değerlerle aldığı eğitim estetik yargıları belirlemektedir. Burada her iki
K
yaklaşımın da güzellikle ilgili yargıları belli ölçülerde açıkladığını kabul etmek gerekir.
Ancak estetik yargıların kaynağının ne olduğu konusunda nesne ya da özneden sadece
birinin belirleyici olmadığını düşünmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Yani nesne-
İ
nin sahip olduğu estetik özellikler ile estetik nesneyi algılayıp değerlendiren izleyicinin
sahip olduğu duygular, nesnenin türü ve niteliğine göre değişen düzeylerde karşılıklı
T
olarak estetik yargıyı belirler. Çünkü her sanat anlayışı ve buna göre şekillenen eser,
bazen nesnenin formuna bazen duyguya bazen de bir düşünceye ağırlık vermektedir.
Bu nedenle her iki yaklaşım da estetik yargıyı analiz ederken farklı sanat türü ve anla-
E
yışlarından kaynaklanan değişkenliği göz önünde bulundurmalıdır.
Belli bir estetik ve sanat kültürüne sahip olan izleyici bir eserin hangi sanat kuramına
T
ait olduğunu anlar ve esere ilişkin bir değerlendirmede bulunur. Karşısındaki eserin
birçok kuram içinden modelini bir ayna gibi aktarmaya önem veren yansıtma kuramını
S
mı; çizgi, şekil, renk ve tona önem veren biçimci kuramı mı yoksa sanatçının duygu ve
düşüncelerini aktarmaya önem veren dışa vurumcu kuramı mı temsil ettiğini değerlen-
direbilir.
E

.
DÜŞÜNELİM-TARTIŞALIM

6
Size göre toplumsal (ahlaki, dinî vb.) değerlerimiz estetik yargılarımızı ne ölçüde belir-
.
ler? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

1

26