Page 133 - GENEL SANAT TARİHİ 9

ANTİK YUNAN, ROMA, ERKEN HRİSTİYAN VE BİZANS SANATI

Bizans Dönemi’ndeki dinî yapılardan biri olan Sümela Manastırı (Meryem Ana), Trabzon’un Maçka
ilçesinin Altındere köyü sınırları içinde, Altındere Vadisi’ne hâkim Karadağ’ın eteklerinde sarp bir
kayalık üzerine kurulmuş bir Rum manastır ve kilise kompleksidir (Görsel 5.60). Halk arasında “Meryem
Ana” adı ile anılmaktadır. Denizden 1250 m, vadiden yaklaşık 300 m yükseklikte bulunan yapı; bu
konumuyla manastırların şehir dışında, ormanlarda, mağara ve su kenarlarında kurulma geleneğini
sürdürmüştür. Meryem Ana adına yaptırılan Manastır’ın temelleri, MS IV. yüzyılda Barnabas (Barnabas)
ve Sophronios (Sofronyus) isminde iki keşişin gördükleri rüya üzerine Atina’dan gelmeleri ve burada
küçük bir kilise inşa etmeleriyle atılmıştır. Bizans İmparatorluğu Dönemi’nde büyütülerek manastıra
dönüşmüş, zengin kitaplığı ile bir bilim ve kültür merkezi hâline gelmiştir. Osmanlıların Trabzon’u
fethinin ardından da varlığını devam ettirmiştir. Osmanlı sultanları 1923 yılına kadar kesintisiz biçimde
kullanımına devam edilen Manastır’a çok sayıda hediye göndermiştir. Doğal bir mağaranın içine inşa
edilmiş bölümlerden oluşan Sümela Manastırı’nın günümüzde görülen ve mağaranın ağzını kapatan
bölümü, 1800’lü yılların ortalarına ve 1900’lerin başına aittir. Mağaranın iç bölümlerindeki kısımlar ise
Orta Çağ’a tarihlendirilmektedir.

Görsel 5.60: Sümela Manastırı, Trabzon
Çok geniş bir alana yayılan Manastır’da kilise binası,
şapeller ve keşişlerin konakladığı odalar dışında
bir zamanlar değerli el yazmalarının muhafaza
edildiği kitaplıklar, yiyeceklerin depolandığı
kilerler, mutfak, suyunun kutsal olduğuna inanılan
ayazma ve tuvalet olarak kullanılan bölümler
mevcuttur. Eski fotoğraflar bir zamanlar ahşap
merdivenlerin kullanıldığını, balkon ve köprülerin
de yer aldığı karmaşık bir sistem ile bu bölümlerin
birbirine bağlı olduğunu göstermektedir.
1930’lu yıllarda çıkan bir yangında büyük bölümü
tahrip olmuşsa da görünümüyle ziyaretçilerini
büyülemeye devam eden Manastır önemli bir
kültür hazinesidir. Sümela Manastırı’nın mimarisi
haricinde ilgi çekici bir diğer yönü, konularını
İncil’den alan çok sayıda freske sahip olmasıdır.
Manastırın ana ünitesini meydana getiren kaya
kilisesinin dış duvarları fresklerle donatılmıştır.
Fresklerde işlenen başlıca konular; İncil’den
alınmış sahneler, Hz. İsa ve Meryem Ana’nın hayatı
ile ilgili tasvirlerdir (Görsel 5.61). Görsel 5.61: Sümela Manastırı freskleri, Trabzon
131