Page 131 - GENEL SANAT TARİHİ 9

ANTİK YUNAN, ROMA, ERKEN HRİSTİYAN VE BİZANS SANATI

Grekçe kitabede anlatım daha yalındır. Burada
konuşan taş değildir: “Devamlı yerde yatan dört taşı
dikmek cesaretini ancak İmparator Theodosius
gösterebildi. Yardıma Proklos’u çağırdı ve böylece
32 günde taş dikilebildi.” Bu tür obelisklerin dikilme
amaçları tümüyle psikolojiktir. Amaç, imparatorun
halk üstündeki görkem ve gücünün artırmaktadır.
Sultanahmet’teki Hipodrom dışında kentin öteki
semtlerinde de çeşitli anıtlar bulunmaktadır. Bizans
Dönemi’nde çatlayan ve demir çemberlerle takviye
yapılan bu nedenle de Çemberlitaş (Görsel 5.57)
olarak tanınan anıt, mermer kaide üzerine üst üste
oturtulan yuvarlak porfir taşlardan oluşmaktadır.
Her bir parçanın üst kısmında ek yerlerini gizleyen
kabarık taşkın kısımlar bulunmaktadır. Anıtın
üzerinde kendini “Tanrı Apollon Helios” olarak
tasvir ettirmiş İmparator Konstantin’in heykeli yer
almaktadır.
Bizans sanatının asıl gücü dinî yapılarda görülür. En Görsel 5.57: Çemberlitaş Sütunu, İstanbul
önemli yapı tipi bazilikadır. Roma Dönemi’nde çarşı
ve mahkeme binalarının bulunduğu bazilikalar, Bizans Dönemi’nde ibadet yeri olarak kullanılmıştır. Bazilika
planlı kilise, uzun bir yapıdır. İçi iki sütun dizisi ile üç nefe ayrılmış, bunlardan ortadaki yandakilere oranla
daha geniş tutulmuştur. Doğu ucunda yarım yuvarlak biçimde dışarı taşan apsis, batı yönünde narteks adı
verilen hol bulunur. Bunun iki yanındaki merdivenlerden yan neflerin üstünde yer alan ve kadınlara ait olan
galerilere çıkılır. Bir bazilikanın üstü, çift meyilli ve kiremit kaplı ahşap bir çatı ile örtülü olurdu. Bu basit
ve sade kilise tipi Erken Hristiyanlık ve Erken Bizans sanatında çok tutulmuş ve birçok örnek verilmiştir.
Bizans mimarisinde bazilikanın yanı sıra merkezî planlı yapılar da inşa edilmiştir. Yuvarlak bir ana mekân
oluşturacak biçimde inşa edilen bu yapılarda mekânın üstü bir kubbe ile örtülürdü. Bizans mimarisinde
bazilika ile merkezî planlı yapı tipinin birleştirilmesi sonucunda V. yüzyılın sonlarına doğru “kubbeli bazilika”
adı verilen bir yapı tipi doğmuştur. İlk örneklerine Anadolu’da rastlanan kubbeli bazilikaların en görkemlisi
İstanbul’daki Ayasofya’dır (Görsel 5.58).

Görsel 5.58: Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi, İstanbul
129