Page 97 - TÜRK İSLAM SANATI 11

Orta Çağ Anadolu Türk Sanatı

Özellikle 12. yüzyıl boyunca batıda Bizans ile ilişkilerini ve Haçlı Seferleri’ne karşı
mücadelesini sürdüren Anadolu Selçukluları, kendi içindeki taht kavgalarını da çözmek
zorunda kalmıştır. Bu süre içinde, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kurulan ilk
Türk devletleri, zaman zaman Anadolu Selçuklu Devleti’ni veya İran ve Suriye Selçuklula-
rının yüksek egemenliğini tanıyarak erken dönemin mimarlık ürünlerini vermeye başlamış-
lardır.

Anadolu Beylikleri ve Yerleştikleri Yerler

ARTUKLULAR Hasankeyf, Mardin,
1102-1231 (Hasankeyf kolu) Diyarbakır ve Harput

SALTUKLULAR Erzurum
(1072 - 1202) civarı

DANİŞMENDLİLER Amasya, Tokat, Niksar, Kayseri,
(1080 - 1178) Çorum, Sivas ve Malatya çevresi

MENGÜCEKLİLER Erzincan, Kemah, Şebinkarahisar,
(1080 - 1228) Divriği merkezlerinde arası

Ayrıca İnaloğulları, Dilmaçoğulları ve Ahlatşahlar gibi çoğu Malazgirt Savaşı’na katıl-
mış olan Türkmen beylerinin kurmuş olduğu bu beylikler genellikle Anadolu Selçuklu
Devleti’yle birlikte Anadolu’da varlıklarını sürdürmüşlerdir. Güçlenen ve kendi birliğini
sağlayan beylikler bir taraftan Haçlı tehlikesine karşı savaşırken diğer taraftan bayındırlık
faaliyetlerine başlamışlardır. Anadolu'da fethedilen her yerde imar faaliyetlerine giriş-
mişler, hanlar ve kervansaraylar inşa etmişlerdir. Böylece Bizans Dönemi'nin harap Anado-
lu’suna iktisadi ve ticari açıdan büyük bir canlılık kazandırmışlar, Anadolu’nun kültürel
zenginliğine de katkıda bulunmuşlardır.
Türk mimarisi 12. yüzyılda erken Türk beylikleri ile bir hazırlık süreci oluşturmuştur.
Bu hazırlık süreci Türk mimarisi içinde Anadolu Selçuklu mimarisine zemin hazırlamıştır.
A) Artuklular
Bizanslılara karşı Malazgirt Savaşı’nda elde edilen zaferin ardından Anadolu'daki
Selçuklu fethinin gelişimi sürecinde Artuk Bey ve oğulları Güneydoğu Anadolu'da güç
kazanmışlardır. Artuklular 12. yüzyıl ortalarından 14. yüzyıl sonlarına kadar Anadolu’da
sayısız yapı inşa ettirerek ağırlıklı olarak Suriye etkilerini yansıtan ayrı bir mimari üslup
geliştirmişlerdir. Bu yapıların büyük çoğunluğu cami ve medreseler olup türbe ve kervansa-
rayların sayısı ise çok azdır. Artuklu camilerinin minareleri genellikle yuvarlak olan Selçuk-
lu tuğla minarelerinin tersine kare ya da sekizgen planlıdır ve taşla inşa edilmiştir. Fahrettin
Karaarslan tarafından yaptırılan Harput Ulu Camii (1146) ile Kızıltepe Ulu Camii (1204)
Artuklu cami mimarisinin önemli örnekleri arasındadır.

94