Page 190 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

12. ÜNİTE

2. ETKİNLİK
Aşağıda verilen anahtar kelimeler yardımıyla “Elazığ-Harput kürsü başı geceleri” ve “saya gezme” etkinliklerine
ait video kayıtları bulunuz. Bulduğunuz video kayıtlarını izleyiniz ve izlenimlerinizi arkadaşlarınıza paylaşınız.
Araştırılacak Kültür Etkinlikleri Anahtar Kelime
Elazığ-Harput Kürsü Başı Geceleri TRT, kürsü başı

Saya Gezme TRT, saya gezme

12.1.3. Mevlevihanelerin Müzik Eğitimi Açısından İşlevi

Temeli Selçuklu medeniyetinin son zamanlarına
dayanan, Osmanlı Türkleri arasında gelişen ve Türk
kültürüne ait birçok unsur barındıran tasavvufi ge-
leneklerden biri de Mevleviliktir. 12. yüzyılda ortaya
çıkan Mevlevilik; insanı en ham hâlinden alıp çeşitli
bedenî, fikrî, ruhi eğitim devrelerinden geçirmeyi ve
olgunlaştırarak insan-ı kâmil mertebesine ulaştır-
mayı amaçlamıştır. Mevlevi tekkeleri, manevi eğitim
merkezi işlevi görmüştür. Mevleviliğin ibadet şeklini,
özünü ve felsefesini Mevlâna Celalettin Rumi’nin dü-
şünceleri oluşturmuştur.
Usul ve kuralları Mevlâna’nın oğlu Sultan Veled
tarafından kurumsallaştırılan Mevlevilik, büyük bir
coğrafyaya yayılmış ve 15 ila 16. yüzyılda en parlak Görsel 211: Mevlevihanede müzik
dönemini yaşamıştır. Mevlevi dergâhlarında ve se-
mahanelerinde tezhip, hat, sema, meşk gibi derslerin
yanı sıra ciddi bir musiki eğitimi de verilmiştir (Görsel
211). Mevlevilik felsefesinde müzik olmadan bireyin
eğitimini tamamlayamayacağı ve insanın olgunla-
şamayacağı düşünülmüştür. Müziğin insan ruhunu
güzelleştiren yegâne tedavi aracı olduğu görüşü be-
nimsenmiştir. Bu bakış açısı, Mevlevihanelerin zaman
içinde müzik eğitimi kurumlarına dönüşmesini sağla-
yarak dergâh erkânı içinde sanatın ve müzisyenlerin
öne çıkmasına ortam hazırlamıştır. Mevlevihaneler,
musikinin gelişmesinde lokomotif vazifesi üstlenmiş
ve o zamanın konservatuvarı olarak anılmıştır.
Mevlevihanelerde icra edilen musiki, teorik ve uy- Görsel 212: Mevlevihanede sema töreni
gulamalı olarak anlatılmıştır. Yetiştirilecek öğrenciler
müziğe kabiliyetli dervişler arasından seçilmiştir. Eğitim sürecinde hoca merkezli ve tekrara dayalı bir öğretim me-
todu izlenmiştir. Her öğrenci, kendi hocasının tavrını kazanmış (usta-çırak) ve böylece eğitimin devamlılığı sağlan-
mıştır. Mevlevihanelerdeki dinî müzik eğitiminde ney, rebap ve kudüm gibi çalgıların icrası öğretilmiştir. Mevlevi-
hanelerin ilk zamanlarındaki müzik icralarında prensip olarak telli çalgılar kullanılmamıştır. 17. yüzyıldan sonra icra
edilen Mevlevi müziklerinde ise tüm çalgılar yer almıştır. Sema ritüeli de müzik eşliğinde yapılmıştır (Görsel 212).
Mevlevihaneler, bir tür konser salonu niteliğindeki semahaneleri ile Osmanlı musikisinin gelişmesinde ve ya-
yılmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu büyük müzik okulları, şöhretini asırlar boyunca koruyarak müzik saha-
sında dâhiler yetiştirmiştir. Itri, Zekai Dede, Derviş Mustafa, Nasır Dede ve Hacı Arif Bey de dâhil olmak üzere Os-
manlı müziğinin hemen hemen bütün büyük bestecileri Mevlevi dergâhlarında yetişmişlerdir. Mevlevihanelerde
manevi bir eğitimden geçmiş, çile doldurarak olgunlaşmışlardır. Bestekârlık kabiliyetlerini yüksek bir ifade aracı
olarak kullanan bu besteciler; Mevlevihanelerde hocalık yaparak makam, usul, geçki, prozodi, ses ve saz icracılığı
konularında eğitim vermişlerdir.
Mevlevihanelere Osmanlı padişahları da büyük destek vermişlerdir. Mevlevilik ocağı, Türk müziğinin gelişi-
minde önemli rol oynayan çok sayıda bestekârın, sazendenin ve müzikoloğun yetişmesine vesile olmuştur. Türk
musikisi tarihine altın harflerle yazılacak ilim ve sanat adamlarını topluma kazandırmıştır. Tarih boyunca toplu icra
faaliyeti bakımından en etkin görünen dergâh, Mevlevi dergâhı olmuştur.

TÜRK MÜZİĞİ EĞİTİM KURUMLARI 189