Page 91 - Konu Özetleri AYT Coğrafya

ÜLKELERİN KONUMUNUN ETKİLERİ VE TÜRKİYE’NİN JEOPOLİTİK KONUMU

Orta Asya ve Türk Cumhuriyetleri
• Orta Asya; dar anlamda SSCB’nin dağılması sonucu
bağımsızlıklarını kazanan Türk Cumhuriyetlerinin (Ka-
zakistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan)
bulunduğu bölgeyi kapsamaktadır. Geniş anlamda ise
bölgenin sınırlarını Tacikistan, Afganistan, Pakistan’ın
kuzeyi, Çin’in batısı (Doğu Türkistan ve Tibet), Moğolis-
tan, Rusya’nın bir bölümü ve İran’ın kuzeydoğusu oluş-
turmaktadır.

• Türk Cumhuriyetleri ile Türkiye arasında 1992 yılında
Ankara’da imzalanan ortak bildiriyle söz konusu ülkele-
rin her alanda iş birliği yapmasına karar verilmiştir.
Orta Asya ve Türk Cumhuriyetleri
• 2009 yılında Türk Devletleri Teşkilatı kurulmuş, kültürel
alanda iş birliği yapılması için Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) ve Türk Kültür ve Sanatları Ortak
Yönetimi (TÜRKSOY) adlı uluslararası kuruluşlar faaliyete geçirilmiştir.
• Türkiye, komşu olduğu bölgeler ve ülkelerle kıyaslandığında konum itibarıyla son derece önemli bir sahada yer almak-
tadır. Jeopolitik yönden bölgesel ve küresel ölçekte önem arz eden özelliklere sahiptir.
TÜRK KÜLTÜR HAVZASI
• Türk kültürü, dünyanın en eski kültürlerinden biri olup yakın çevresinde bulunan kültürleri etkilediği gibi aynı zamanda
bu kültürlerden de etkilenmiştir.
• Türk kültürünün temeli, tarih boyunca yaşadığı tecrübelere ve coğrafi konumuna dayanmaktadır. Türk kültürünün orta-
ya çıktığı bölge, aynı zamanda Türklerin ana yurdu olarak bilinen Orta Asya’dır. Buradan kaynağını alan Türk kültürü,
önce Sibirya’ya oradan Afrika ve Balkanlara kadar geniş bir alana yayılmıştır.

• Türkler, bulundukları coğrafyalarda kültürlerine ait izler taşıyan birçok eser bırakmıştır. At, Türk kültürüne ait temellerin
atıldığı Orta Asya’da Türkler için hayata yön veren simgesel bir değer olarak ön plana çıkmıştır. Halı, kilim, çadır gibi
çeşitli dokuma eşyaları yaygın şekilde görülmektedir.
• Konargöçer yaşamın hâkim olduğu dönemde ortaya konulan eserler, Türklerin yerleşik hayata geçmesinden sonra
daha nitelikli hâle gelmiştir.
• Bu dönemde daha çok kervansaray, han, hamam, köprü, cami, medrese, imaret, çeşme gibi kalıcı ve tarihî niteliğe
sahip eserler verilmiştir.
• Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte daha geniş bir alana yayılan Türk kültürü; Türkistan, Kafkasya, Balkanlar,
Orta Doğu, Kuzey Afrika gibi farklı bölgeleri etkiler hâle gelmiştir.
• Bu bölgelerdeki devletlerle geçmişten bu yana köklü kültürel bağlara sahip olan Türkiye, bu bakımdan ayrı bir öneme
sahiptir.

• Türkistan, Anadolu, Balkanlar, Orta Doğu ve Kuzey Afrika Türk kültürünün yayıldığı sahalar arasında yer almaktadır.
• Türkistan; Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan gibi devletlerle özerk yapıdaki Doğu Türkistan’ın bulun-
duğu bölgedir. XIX. yüzyılda sömürgeci devletlerin işgaline uğrayan Türkistan’da büyük bir kültür tahribatı yaşanmıştır.

• Yaklaşık 600 yıl Osmanlı egemenliğinde kalan Balkanlar; coğrafi, tarihî, sosyal ve kültürel yakınlığı sebebiyle Türkiye
için önemli bölgelerden biri hâline gelmiştir.
• Anadolu ile kültürel benzerliklere sahip olan Balkanlarda Türkiye’nin yürüttüğü kültür ortaklığına yönelik çalışmalar
bulunmaktadır.
• Türk kültürünün Orta Doğu ve Kuzey Afrika’ya yayılması, IX. yüzyıldan itibaren çeşitli Türk boylarının bu bölgelere
yerleşmesiyle hız kazanmıştır.

• Türk boylarının bu coğrafyada kurduğu devletler sayesinde önemli bir kültür etkileşimi gerçekleşmiş ve bu bölgede
Türk ve İslam kültürünü yansıtan cami, kervansaray, köprü gibi çok sayıda eser verilmiştir.

COĞRAFYA - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 91