Page 199 - Konu Özetleri AYT Fizik

IŞIĞIN DALGA DOĞASI VE DOPPLER OLAYI

Doppler olayı, astronomların yıldızların ve galaksilerin hareketlerini incelemelerine
olanak tanır. Bu olay sayesinde, astronomlar:
• Yıldızların ve galaksilerin hızlarını ve yönlerini belirleyebilirler.
• Evrenin genişleme hızını hesaplayabilirler.
• Uzak galaksilerin hareketlerini izleyerek evrenin yapısını ve dinamiklerini anla-
yabilirler.

Astronomide, yıldızlar ve galaksiler gibi ışık kaynaklarının hareketlerini incelemek için
Doppler olayı kullanılır. Işık kaynağı olan yıldızların frekansı sabittir. Ancak bu yıldız-
ların Dünya’ya yaklaşması veya Dünya’dan uzaklaşması durumunda, yayılan ışığın
frekansı ve dalga boyu, Dünya’daki gözlemci tarafından farklı algılanır.
1. Maviye Kayma: Dünya’ya yaklaşan bir yıldızın yaydığı ışınların algılanan dalga
boyu azalır ve frekansı artar. Bu nedenle, bu ışınların Dünya’dan gözlemlenen rengi
maviye doğru kayar. Maviye kayma, bir ışık kaynağının gözlemciye doğru hareket
ettiğini gösterir.
1. Kırmızıya Kayma: Dünya’dan uzaklaşan bir yıldızın yaydığı ışınların algılanan dal-
ga boyu artar ve frekansı azalır. Bu nedenle, bu ışınların Dünya’dan gözlemlenen
rengi kırmızıya doğru kayar. Kırmızıya kayma, bir ışık kaynağının gözlemciden uzak-
laştığını gösterir.

Trafikte araçların hızını tespit etmek için kullanılan radarlar, Doppler etkisinden yarar-
lanarak çalışır. Doppler etkisi, hareket eden bir nesnenin yaydığı dalgaların frekansın-
da değişiklik olmasına neden olur.
Radar cihazı, elektromanyetik dalgaları bir araca gönderir ve bu dalgalar araçtan yan-
sır. Yansıyan dalgaların frekansındaki değişim, aracın hızı hakkında bilgi sağlar. Eğer
araç radara doğru hareket ediyorsa yansıyan dalgaların frekansı artar; araç radardan
uzaklaşıyorsa frekans düşer. Bu frekans değişikliği, Doppler kayması olarak adlandı-
rılır ve bu değişim ölçülerek aracın hızı belirlenir. Bu prensip, ses dalgalarının yankı
prensibi ile benzerlik gösterir çünkü her iki durumda da dalgaların yansıması ve geri
dönüşü ölçülür.

Deniz altının haritalanmasında sonar teknolojisi kritik bir rol oynar. Bir gemi
veya denizaltı, sonar sistemi aracılığıyla deniz tabanına ses dalgaları gönderir.
Bu ses dalgaları, su altındaki nesnelere çarparak yansır ve geri döner. Sonar
alıcısı, yansıyan ses dalgalarını toplar ve analiz eder.
Yansıyan ses dalgalarının geri dönüş süresi ölçülerek deniz tabanının derin-
liği hesaplanır. Aynı zamanda, Doppler kayması analiz edilerek su altındaki
nesnelerin konumu, hızı ve yönü belirlenir. Bu veriler, deniz tabanının ayrıntılı
haritalarının oluşturulmasında kullanılır. Bu haritalar, deniz altı yapıları, batıklar
ve diğer önemli özelliklerin belirlenmesine yardımcı olur.
Sonuç olarak, Doppler kayması, deniz altı haritalarının daha doğru ve detaylı
bir şekilde oluşturulmasını sağlar. Bu teknoloji, hem deniz tabanının yapısını
hem de su altındaki hareketli nesneleri tespit etmek için hayati öneme sahiptir.

FIZIK - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 199