Page 166 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

TÜRK DILI VE EDEBIYATI

KONU DESTAN/EFSANE
ÖZETİ
AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT

DESTAN
• Bir milletin hayatını yakından ilgilendiren savaş, göç vb. gibi tarihî ve sosyolojik olayları anlatan genellikle ölçülü,
kafiyeli veya nazım-nesir karışık yazılmış eserlerdir.
• Destanlar millîdir, ait olduğu toplumun özelliklerini yansıtır.
• Destanlar; milletlerin hedeflerini, belli amaçlar doğrultusunda geleceğe taşınmasını sağlayan önemli sözlü veya
yazılı belgelerdir.
• Milletlerin tarihî ve millî özellikleri, değerleri destanlarda ortaya çıkar.
• Türk destanlarının hepsinde savaşçılığa, iyiliğe, güce, verilen sözde durmaya değer verilir.
• Destanlar, millî ahlak ve bilinci yerleştirmeye ve yaşatmaya hizmet eder.

• Destanlar, toplumda derin izler bırakmış olayları olağanüstü ögelerle anlatır. Tarihî alt yapısı olan bu olaylarda
kişiler genellikle seçkin insanlardır. Hem insani hem olağanüstü nitelikleri kendisinde toplamış olan bu kişiler tek
başına orduları yenecek güçtedir.
• Destanların oluşma zamanı yani olayların ne zaman gerçekleştiği tespit edilemez. Sadece olayın yaşandığı yüzyıl
destan içeriklerinden tahmin edilebilir.

• Destanlarda, masallardaki gibi yeryüzünde olmayan bir mekândan söz edilemez. Olayın geçtiği yer, az çok belirle-
nebilir. Çünkü destanlarda milletlerin yaşadığı coğrafya canlı örnekleriyle yer alır. Türk destanlarında bozkır, dağ,
orman; Yunan destanlarında deniz, gemi, ada, balık anlatılarının yoğunluğu coğrafyanın tespiti bakımından yol
göstericidir.

DİKKAT
Destan âşık edebiyatı nazım şekli olarak da kullanılmaktadır. Burada anlatılan yazı türü destan ile nazım şekli
destanı birbirine karıştırmamak gerekir.

DESTANLARIN ÖZELLİKLERİ

Destanlar sözlü geleneğin ürünleridir, nesilden nesile aktarılırken zaman içerisinde değişikliklere maruz kalabilir. Ya-
zıya geçiriliş süreleri çok sonra olduğu için özgün şekilleriyle günümüze ulaşmış değillerdir. Türk destanları genellikle
kahramanlık, savaş, göç gibi konular etrafındadır. Destanlar “doğal” ve “yapma” destan olarak iki grupta incelenir.
a)Doğal Destan: Eski zamanlarda milletin hafızasında yer etmiş bir olayın, yine o dönemlerde bir ozan tarafından
ifade edilişidir. Üç aşamada gelişir:

 Çekirdek ( doğuş/oluşma) dönemi: Toplumu etkileyen sosyal ve tarihî bir olay meydana gelir, bu olaylar
içinde olağanüstü kahramanlar görülür.

 Yayılma dönemi: Toplumu etkileyen çekirdek olay, “destancı” adı verilen ozanlar tarafından efsanevi mi-
tolojik unsurlarla beslenip süslenerek kuşaktan kuşağa aktarılır. Böylece bu olaylar millî ve anonim bir nitelik
kazanır.
 Toplama (tespit/derleme/yazıya geçirme) dönemi: Geleneği çok iyi bilen güçlü bir ozan veya araştırmacı,
sözlü gelenekte yaşayan bu şiirsel anlatımları birleştirerek destan formatında kurgular ve yazıya geçirir.

b)Yapma Destan: Yakın zamanlarda yaşanan herhangi bir tarihsel olayın bir şair tarafından yaratıcılıkla ifade edili-
şidir.

166 MEBİ KONU ÖZETLERİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT