Page 169 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

DESTAN/EFSANE

EFSANE

• Bir varlığın meydana gelişinin, tabiat unsurlarından birinde olan herhangi bir değişikliğin halkın muhayyilesinde yoğ-
rulan biçimiyle belli bir yere ya da bir olaya bağlanarak olağanüstü olaylarla bezenip anlatıldığı hikâyelere efsane
denir. Efsane, Farsçada “aslı olmayan olay” anlamına gelmektedir.

EFSANELERİN ÖZELLİKLERİ
• Efsaneler, anlatmaya dayalı bir edebî türdür ve sanatlı bir anlatıma sahip olmayışıyla destandan ayrılır. Efsaneler,
mekân ve olaylar hakkında anlatılır. Kişiler hakkında anlatılanlara “menkıbe” denir. Efsanelerin “din, mitoloji, gerçek
hayat” olarak üç kaynağı vardır. İnandırıcılık özelliği vardır. Normal gibi görünen kahraman, birden olağanüstü bir
olayın içinde yer alabilir. Örneğin, akşam birlikte iftar yapılan kişi teravih namazına Kâbe’de olabilmektedir.
• Efsanelerde zaman bazen geçmiş bazen şimdiki zamandır. Çoğunlukla olağanüstü olayları, insanüstü güçleri ele
alır; olayları gerçekten uzaklaştırarak anlatır. Kısmen kutsiyet vardır. Zamanla bu kutsiyet o mekânı veya kişiyi do-
kunulmaz yapar. Tarihle ilişkilidir. Tarihte yer edinmiş büyük şahsiyetler zamanla efsaneleşir.
• Efsaneler anonim halk edebiyatı ürünleridir. Ağızdan ağıza anlatılırken anlatıcının özelliklerine göre değişir. Genel-
likle millî özellikler gösterir. Fakat evrensel özellikler gösterenler de vardır. Günlük konuşma diliyle yazılır.
• Efsaneler, çoğunlukla tek motif olan “şekil değiştirme” üzerine kurulur. Dağa, taşa, ağaca, hayvana dönüşme gibi.
Dinî motiflere ve tarihten izlere de çokça rastlanır.

HALK EDEBİYATINA AİT BAŞLICA EFSANELER
• Karacaoğlan Efsanesi
• Ay Atam Efsanesi

• Tufan Efsanesi
• Albat Dağı Ejderhası

• Suzan (Suzi) ve Kırk Azizler Dağı
• Şah-ı Meran (Şahmeran)

• Yabangülü
• Karacadağ
• Malhan Hazinesi

• Pamukkale Travertenleri
• Anavarza Efsanesi

• Ali Göl Efsanesi
• Balıkesir Efsanesi

• Sarıkız Efsanesi …

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 169