Page 174 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

ÖĞRETİCİ METİNLER 1

• Bizde, 7. yüzyıla ait Göktürk Yazıtları bu türün ilk örneği sayılmaktadır. 16. yüzyılda Ebul Gazi Bahadır Han'ın yaz-
dığı Şecere-i Türk, Babür Şah'ın yazdığı Babürname bu türün örneklerindendir. Edebiyatımızda anı özelliği taşıyan
vakayinameler, gazavatnameler bu türün örnekleri sayılmaktadır. Edebî tür anlamında anı ise bizde Tanzimat Döne-
mi'nde başlamıştır.

• Bu türün bazı örnekleri şunlardır:
Akif Paşa Tabsıra; Namık Kemal Magosa Mektuplar; Ziya Paşa Defter-i Amal; Muallim Naci Ömer'in Çocukluğu;
Ahmet Rasim Eşkâl-i Zaman, Falaka, Şehir Mektupları; Halit Ziya Uşaklıgil Kırk Yıl, Saray ve Ötesi; Hüseyin
Cahit Yalçın Edebi Hatıralar, Kavgalarım; Yakup Kadri Karaosmanoğlu Zoraki Diplomat, Vatan Yolunda, Ana-
mın Kitabı, Gençlik ve Edebiyat Hatıralar; Halide Edip Adıvar Türk'ün Ateşle İmtihanı, Mor Salkımlı Ev; Yahya
Kemal Beyatlı Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım; Yusuf Ziya Ortaç Porteler, Bizim Yokuş;
Halit Fahri Ozansoy Edebiyatçılar Geçiyor; Ahmet Hamdi Tanpınar Kerkük Anıları, Samet Ağaoğlu Babamın
Arkadaşları; Salah Birsel Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Halikarnas Balıkçısı Mavi Sürgün; Oktay Rıfat Şair Dostla-
rım; Falih Rıfkı Atay Zeytindağı, Çankaya; Abdülhak Şinasi Hisar Boğaziçi Yalıları, Geçmiş Zaman Köşkleri;
Mina Urgan Bir Dinozorun Anıları.
GEZİ YAZISI
• Bir kişinin yurt içinde ve yurt dışında gezip gördüğü yerleri, oralarla ilgili gözlem ve izlenimlerini anlattığı yazılara gezi

yazısı denir.
• Gezip görülen yerlerin ilgi çekici yönleri ele alınır.
• Anlatımı canlıdır, akıcıdır.
• Görülenler seçilir, her şey yazıya aktarılmaz.
• Yazar gördüklerinin yanında kendi düşüncelerini de ortaya koyar.

• Öğretici bir niteliğe sahiptir.
• Tarihî belge niteliği taşır.
• Coğrafya, sosyoloji, folklor gibi birçok alana kaynaklık eder.
• Kullanılan dil yalındır.

• İnsanların bilmedikleri, göremedikleri yerlere merakından ve bu merakı doyurma gereksiniminden doğmuştur.
• Gözlem gücü, gezi yazarlarının en önemli gücüdür.
• Yazar açıklayıcı anlatım biçiminde faydalandığı gibi sık sık betimleyici anlatım biçimine de başvurur.
• Edebiyatımızda gezi türünün en güzel örneğini Evliya Çelebi on ciltlik Seyahatname'siyle vermiştir. XVIII. asırda ya-
bancı ülkelere giden elçilerin yazdıkları sefaretnameler de bir yönüyle geziye yakındır. Bunun dışında 16. yüzyılda Piri
Reis Bahriye, Hoca Gıyasüddin Nakkaş Acaib'ül Letaif, Şeydi Ali Reis Miratü'l - Memalik, Trabzonlu Mehmet Âşık

Manzuru'l - Avalim, Katip Çelebi Cihannüma, Nabi Tuhfetü'l Haremeyn, Silahtar İbrahim Paşa Sefaretname-i
Necati' Keçizade İzzet Molla Mihnetkeşan da bizdeki ilginç gezi türünü içinde barındıran yapıtlardır. Edebiyatımızda
Tanzimat'tan itibaren yazarlarımız gezi türüne ilgi göstermişlerdir. Bazı örnekler şu şekildedir:
Avrupa' da Bir Cevelan - Ahmet Mithat Efendi

Seyahat Jurnali - Direktör Ali Bey
Hac Yolunda - Cenap Şahabettin
Frankfurt Seyahatnamesi - Ahmet Haşim
Anadolu Notları - Reşat Nuri Güntekin
Mavi Yolculuk - Azra Erat

Hiroşimalar Olmasın - Oktay Akbal
Yeni Rusya, Taymis Kıyıları, Bizim Akdeniz, Hind, Yolcu Defteri - Falih Rıfkı Atay

174 MEBİ KONU ÖZETLERİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT