Page 178 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

ÖĞRETİCİ METİNLER 2

DENEME YAZARLARI

• Ahmet Haşim'in Bize Göre, Gurabahâne-i Laklakan; Ahmet Rasim'in Eşkâl-i Zaman ve pek çok yazısı; Mahmut
Sadık'ın Takvimden Yapraklar, Refik Halit Karay'ın Bir Avuç Saçma, Bir İçim Su, İlk Adım, Üç Nesil Üç Hayat,
Makyajlı Kadın, Tanrıya Şikâyet; Falih Rıfkı Atay'ın Eski Saat, Niçin Kurtulmak, Çile, İnanç, Pazar Konuşmaları,
Kurtuluş, Bayrak gibi kitaplarını saymak mümkündür.

• Türk edebiyatında deneme türü; genellikle şair, romancı ya da hikâyeci kimliği öne çıkan sanatçılar tarafından ortaya
konan ürünlerden oluşmaktadır. Birinci derecedeki vasfı denemeci olan yazar sayısı oldukça azdır.
• Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboğlu, Suut Kemal Yetkin, Mehmet Kaplan, Nurettin Topçu, Salah Birsel, Vedat
Günyol, Enis Batur, Cemil Meriç bunlardan birkaçıdır.
MAKALE
Bilimsel ve sosyal konularda; siyaset, ekonomi, sanat, spor vb. alanlarda yazılan, açıklayıcı veya yorumlayıcı özelliği
olan gazete ya da dergi yazılarına makale denir. Bilimsel dergilerde yayımlanan makalelerde tıp, ekonomi, sosyoloji,
felsefe gibi bilim dallarıyla ilgili konular işlenir.
MAKALELERİN GENEL ÖZELLİKLERİ
• Makaleler, toplumun büyük bir bölümünü ilgilendiren konularda kaleme alınır.

• Hemen hemen her konuda makale yazılabilir.
• Makalede bir konuya yeni bir açıdan bakılması esastır.
• Konuyla ilgili ortaya atılan tez, örnek ve kanıtlarla ispatlanır.
• Makalenin yazılış amacı bir konuyu açıklamak ve o konuyla ilgili bilgi vermektir.

• Giriş, gelişme, sonuç bölümlerinden oluşan bir planı vardır.
• Makalede mecazlı ifadelerden, süslü anlatımdan, konuşma dili havasından uzak durulur. Ciddi, ağırbaşlı, sade, pürüz-
süz, açık ve anlaşılır anlatım tercih edilir.

• Örnekleme, sayısal verilerden yararlanma, karşılaştırma, tanık gösterme, tanımlama gibi düşünceyi geliştirme yolların-
dan yararlanılır. Alıntılar yapılabilir ancak alıntı yapılan kaynak, kaynakçada mutlaka gösterilmelidir.
• Makaleler, gazete ve dergi makaleleri olmak üzere iki grupta incelenebilir. Gazete makalelerinde genellikle günlük
siyasi, toplumsal meseleler ele alınır. Dergi makaleleri ise akademik konulardan oluştuğu için gazete makalelerine
oranla daha çok uzmanlık gerektirir. Bilimsel bulgu ve terimler bu makalelerde daha çok yer alır.
• Edebiyat, dil, sanatsal özelliği ön planda olan makaleler edebî makale; ekonomi, tıp, sosyoloji gibi bilime dayalı mes-
lekleri dile getiren makaleler de mesleki makaleler olarak adlandırılır.
• Şinasi’nin Tercümân-ı Ahvâl Mukaddimesi edebiyatımızdaki ilk makale örneğidir.
• Nitelikli bir bilimsel araştırma makalesi başlık, özet, giriş, yöntem, bulgular, tartışma ve kaynakça bölümlerinden
oluşmaktadır.
MAKALENİN TÜRK EDEBİYATINDAKİ GELİŞİMİ VE ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ
• Makaleler günümüzde bilimsel makaleler ve gazete makaleleri olmak üzere iki grupta toplanabilir. Fakat makale-
nin Türk edebiyatındaki serüveni gazetenin yayın hayatımıza girmesiyle başlar. Şinasi’nin Agâh Efendi’yle birlikte
1860’ta çıkardığı Tercümân-ı Ahvâl ise Batılı anlamdaki ilk gazete kabul edilir.

• Türk edebiyatında ilk makaleyi, İbrahim Şinasi ilk sayısı 22 Ekim 1860’ta çıkan Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayım-
lamıştır. (Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi)
• Hüseyin Cahit Yalçın’ın Fransızcadan çevirdiği (Servetifünun dergisinin kapatılmasına sebep olan) Edebiyat ve Hu-
kuk adlı makale ile Ömer Seyfettin’in Genç Kalemler dergisinde yayımlanan (Millî Edebiyat’ın dil anlayışını ortaya
koyan) Yeni Lisan makalesi türün tanınmış örneklerindendir.
• Makale türünün Türk edebiyatındaki önemli temsilcileri şunlardır:

Namık Kemal, Ziya Paşa, Şemseddin Sami, Muallim Naci, Beşir Fuat, Hüseyin Cahit, Fuat Köprülü, Mehmet Kaplan,
Samiha Ayverdi, Ahmet Hamdi Tanpınar, Yahya Kemal Beyatlı, Peyami Safa, Nurettin Topçu, Cemil Meriç…

178 MEBİ KONU ÖZETLERİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT