Page 168 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

DESTAN/EFSANE

DOĞAL VE YAPMA DESTAN ARASINDAKİ FARKLAR

• Doğal destan sözlü anlatıma, yapma destan yazılı anlatıma dayalıdır.
• Doğal destan anonimdir, söyleyeni belli değildir; yapma destan ise bir şair-yazar tarafından kaleme alınır.

• Doğal destanda mekân olağanüstüdür, yapma destanda ise mekânlarda olağanüstülük yoktur.
• Doğal destanda mübalağalı söyleyişler bulunur, yapma destanda anlatılar olasıdır.
• Doğal destanda çok uzak zamandaki olaylar anlatılırken yapma destan genellikle yakın zaman diliminde yaşa -
nanları anlatır.

• Doğal destanın oluşum safhaları (çekirdek, yayılma, derleme) vardır, yapma destanda bu üç aşama bulunmaz.

TÜRK DESTANLARINDA TİPLER
• Alp Tipi: Yiğitlik, cesaret, kahramanlık gösterenlere “alp” adı verilmiş, İslamiyet’ten sonraki Türk destanlarında
“Alp-Eren” tipine dönmüştür. Oğuz Kağan Destanı “alp” tipine, Battal Gazi “Alp-Eren” tipine örnektir.
• Bilge Tipi: “Ak Sakallı” olarak da bilinir. Eski Türklerde toplumu manevi olarak yönlendirenlerdir. Verdiği öğütlerin
etkileri kendileri öldükten sonra da devam eder.
• Kadın Tipi: Fedakârlık ve sadakatiyle aile birliğinin merkezi, soyun devamlılığını sağlayandır. Kadın tipi, Türk
destanlarında zaman zaman evin reisidir.

TÜRK DESTANLARINDA MOTİFLER (MİTOLOJİK ÖGELER)
Türk destanlarında bozkurt (gök börü), ışık (kutsal ışık),ok-yay (gümüş ok/altın ay), mağara, ağaç, demir ve demir-
cilik, rüya (düş), kırklar, at, büyü (sihir), pir motifi, kutsal dağ, kutsal su, aslan, hızır, geyik motifi en sık kullanılan-
lardır.

TÜRK DESTANLARININ KAYNAKLARI

Eski Çin, Arap ve İran eserlerinde Türk destanlarıyla ilgili bilgilere ulaşabilmek mümkündür. Türk destanlarının
kaynaklarından bazıları şunlardır:
• Divânü Lugati’t- Türk, Kaşgarlı Mahmut

• Şehnâme, Firdevsi
• Câmi’ü’t-Tevârih, Reşidüddin
• Selçuknâme, Yazıcıoğlu
• Şecere-i Terâkime, Şecere-i Türk, Ebulgâzi Bahâdır Han
• Cihan-güşa, Cüveyni

168 MEBİ KONU ÖZETLERİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT