Page 158 - Konu Özetleri TYT Biyoloji

MADDE DÖNGÜLERİ

Azot (N) Döngüsü
Azot; amino asitlerin, proteinlerin ve nükleik asitlerin yapısına katılır. Bu nedenle canlılar için önemli bir elementtir. Azo-
tun başlıca kaynağı atmosferdir. Atmosferdeki azotun canlılar tarafından kullanımı ve tekrar atmosfere dönmesi olayına
azot döngüsü denir. Atmosfer, yaklaşık %78 oranında serbest azot gazı (N ) içerir. Diğer azot kaynakları toprak, göller,
2
nehirler, okyanuslar, yer altı suları ve canlılardır. Atmosferdeki serbest azot gazı, kara ve su ekosistemlerindeki canlılar
tarafından kullanılmaya uygun formda değildir. Canlılar tarafından azotun kullanılabilir azotlu bileşiklere dönüştürülme-
sine azot fiksasyonu (azotun tespit edilmesi) denir. Azotun fikse edilmesinde azot gazı, amonyak (NH ) veya amonyum
3
iyonuna (NH +) dönüştürülür. Bu dönüşüm farklı yollarla gerçekleşir.
4
Baklagillerin kök yumrularında yaşayan Rhizobium (Rizobium) cinsi (azot bağlayıcı) bakteriler, toprakta serbest yaşayan
azotobakteriler ve bazı siyanobakteriler atmosferin serbest azotunu (azot elementini) tutup toprakta nitrat tuzlarına dönüş-
türür. Buna biyotik fiksasyon denir.
+
�
Yıldırım ve şimşek gibi atmosferik olaylar, atmosfer azotunun amonyak (NH ), amonyum (NH ), nitrat (NO ) şeklinde
3
4
3
yağmur yoluyla toprağa geçmesine neden olur. Atmosferdeki serbest azotun yıldırım, şimşek gibi olaylarla toprağa geç-
mesine abiyotik fiksasyon denir.
Bitkiler, topraktan amonyum (NH ) ve nitrat (NO ) olarak aldıkları azotu organik besinlerin üretiminde kullanır. Hayvanlarsa
4 3
azot ihtiyaçlarını bitki ya da diğer hayvanlarla beslenme yoluyla elde eder. Bitki ya da hayvan atıklarında bulunan azotlu or-
ganik bileşikler, bakteri ve mantarlar gibi ayrıştırıcı canlılar tarafından parçalanarak amonyağa (NH ) ve amonyuma (NH )
3 4
çevrilir. Amonyak, nitrit bakterileri tarafından nitrite (NO ); nitrit de nitrat bakterileri tarafından nitrata (NO ) dönüştürülür.
2 3
Bu olaya nitrifikasyon denir. Nitrifikasyonda görev alan bakteriler kemoototroftur. Nitrifikasyon sayesinde bitkiler, nitrat
iyonlarını kökleriyle alarak kullanabilir.
ayrıştırıcı canlılar
Azotlu organik atıklar NH + NH +
3 4
(Amonyak) (Amonyum)
Nitrifikasyon bakterileri � Nitrifikasyon bakterileri
NH NO NO �
3 2 3
(Amonyak) (Nitrit) (Nitrat)

Toprakta yaşayan bazı bakteriler, nitratı serbest azota dönüştürerek atmosfere verir. Bu reaksiyona denitrifikasyon denir.
Denitrifikasyon sayesinde atmosferdeki azot dengede tutulur.

Atmosferdeki serbest azot

DİKKAT

Nitrifikasyon bakterileri oksijenli solu-
Denitrifikasyon
num, denitrifikasyon bakterileri oksi-
jensiz solunum yapar.
Yıldırım ve
şimşek

Azot KRİTİK BİLGİ
bağlayıcı Nitrifikasyon, toprağın verimini artırır
bakteriler Amonyum ancak atmosferdeki azotu azaltır.
Denitrifikasyon
Nitrit bakterileri Denitrifikasyon ise toprağın azotlu bile-
şiklerini azalttığı için verimini de azaltır
Amonyak Nitrat ancak atmosferin azotunu artırır.
Nitritleşme Nitratlaşma

Nitrifikasyon

158 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - TYT